İsrail-Kudüs Gezi Rehberi: Semavi Dinlerin Doğuş Coğrafyası

Resimde uzaktan görülen surların içindeki taşlarla örülmüş (kim örmüş, neden örmüş rivayet muhtelif) kemerli kapı, Yahudi inancına göre Mesihin geleceği Altın Kapı. 

Kapının tam karşısında, vadinin diğer yanında Zeytin Dağı eteklerindeki dünyanın en eski Yahudi mezarlığının ise Mesih geldiğinde, ilk dirilecek olanların yattığı yer olduğuna inanılıyor. Mezarların her tarafı taş ile örülmüş, toprak görünmüyor. Yahudi inanışına göre Mesih geldiğinde; buradakileri diriltecek ve tapınağı yeniden ibadete açacak, vadinin üzerinde kurulacak köprü ile Tapınağa geçiş sağlanarak, dünyanın merkezi olacak bir yönetim kuracakmış. Mezarlık halen kullanılmakta ve günümüzde buradan yer satın almak isteyenlerin milyon dolar civarında bir servet ödemesi gerekiyormuş.

Bu kilise, Hz. İsa’nın son yemeğini yedikten sonra geldiği ve bir taşın üzerinde uykuya daldığına inanılan taşın üzerine kurulmuş. Hz. İsa’nın Romalı askerler tarafından burada tutuklandığına inanılmakta.

Eski şehre çöp kapısından girecekken,  kulağımıza müzik sesleri geliyor.

Uzun saçlı iki genç dans ederek ilginç çalgılarını çalıyorlar. Bu çalgılardan biri, çok büyük antilop boynuzundan yapılmış, diğeri darbukaya benziyor. Biz, bir Bar Mitzva (Yahudilikte, erkek çocuklar için yetişkinliğe geçiş) törenine denk gelmişiz, çalgılar ondan çalınıyormuş. Eskiden, toplu ibadet için halkı tapınağa çağırmak amacıyla da kullanılırlarmış bu çalgılar. 

Duvarın çok yakınında dua eden Yahudi kadınlar hep siyah giyimli, başları siyah örtülü, ellerinde küçük kutsal kitapları var. Saygılı duruşları, hüzünlü mahzun yüz ifadeleri ile huşu içinde, hafif öne arkaya sallanarak dua ediyor kadınlar. Kadınları biraz izledikten sonra Yahudiler için ağlama duvarı, Müslümanlar için Burak Duvarının (duvarın üst kısmı Mescid-i Aksa) önünde kendi inancımıza göre dua ediyoruz. Duvarın yarıklarına ve taş aralarına küçük kağıtlara yazılmış dua- dilekler sıkıştırılmış. Bunları kim toplayıp okuyor, sonra ne oluyor gibi kafamdaki soruları def edip, mekanın ruhunu yakalamaya ve etrafımdaki Yahudi kadınların hislerini anlamaya çalışıyorum. Duvardan ayrılırken sırtlarını dönmeden geri geri gidiyorlar ve yüzlerinde benim görebildiğim “derin bir hüzün”.

Erkeklerin favorilerini kesmeden uzatıp, lüle lüle kıvrılmış olarak şapkalarından sarkıtmış olduklarını resimde de göreceksiniz. Kıyamet günü melekler, bu lülelerden tutarak cennete götürecekmiş erkekleri. Meydanda erkeklerin kıyafetlerini incelerken çok farklılıklar olduğu dikkatimi çekiyor. Örneğin melon şapkaların boyu ve modeli farklı, giyilen uzun ceketlerin boyları, şekli, düğme sayıları farklı, bazılarının bellerine bağladıkları uzun iplerin düğüm sayıları farklı, bu iplerin ucundan sarkan değişik uzunluktaki iplerin renkleri ve düğümleri farklı. Rehberimiz, bu farklılıkların hepsinin ayrı bir anlamı olduğunu ve İsrail dışında yaşayan Yahudilerin, bulundukları ülkelerde birbirlerini tanımak için kıyafetlerinde böyle şifreler taşıdıklarını söylüyor.

Yol üstünde Kanuni Sultan Süleyman’ın yaptırdığı üstü oymalı çeşmede durup, üzerindeki kitabeden kendini II. Süleyman olarak tanımladığını öğreniyoruz.

Mescid-i Aksa’yı altın kubbeli cami sanıyordum, değilmiş. Geniş bir alan ve bir sürü yapı var burada. Mescid-i Aksa (uzak mescid) bunların bütününün oluşturduğu bir yerleşkenin adı.

Hz. Muhammed’in Hicret’inden sonra, 17 ay süresince Müslümanların ilk kıblesi olan ilk kıble bölümü,  hemen onun yanında MS.636’da Hz. Ömer tarafından Kudüs’ün fethinden sonra yaptırdığı küçük mescidin yerine yapılmış El Aksa Camii,  caminin karşısında Emeviler tarafından muallak taşının üstüne yaptırılmış kubbesi 14 ayar altından Kubbet üs- Sahra, bahçede de muhtelif eserler var.

Mescid-i Aksa yerleşkesinde; Kubbet-üs-Sahra ve El-Aksa Camisi dışında, havuz, açık hava minberleri ve sebiller gibi çoğu Memlükler ve Osmanlılardan kalma zarif bir çok yapı da bulunmakta.

Bugün Eski Kent İsrail’in denetimi altında, ancak Mescid-i Aksa külliyesinin olduğu kısmın giriş çıkışı ile bakım ve idaresi Filistin- Müslüman kontrolünde.

Çile Yolu

Mescid-i Aksa’dan çıktıktan sonra, Hz. İsa’nın sırtında haç ile yürüyerek çıktığına inanılan çile yolunda yokuşu tırmanmaya başlıyoruz.

Kutsal Kabir  Kilisesi

Kutsal Kabir (Kıyamet) Kilisesi’nin içi son derece görkemli ve hac mekanı olduğundan çok kalabalık. Hz. İsa’nın resimde gördüğünüz mermer taş üzerinde öldüğüne (ya da göğe yükseldiğine)  inanılıyor. Bu taş üzerinde öldükten sonra, arkalardaki mağaralara konulmuş cenaze. Ertesi gün annesi Hz. Meryem, oğlunun öldüğüne inanmadığını ve görmek istediğini söyleyince mağara açılmış ama boş olduğu görülmüş. Bu esnada, dünyanın birçok yerinde Hz. İsa’nın görüldüğüne inanılıyormuş. MS. 326 yılında, bu taşın olduğu yere yapılmış kilise.

Doğuş Kilisesi’nin altında 12 metre uzunluğunda, 3 metre eninde Doğuş Mağarası bulunuyor. Hz. Meryem’in doğum yaptığı yerde, 14 köşeli bir Beytlehem yıldızı var. Üzerinde de “Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est” (İsa Meryem’den burada doğdu) yazılı. Mağaranın bir yanında da, İsa’nın doğduktan sonra beşik niyetine konduğu yemlik buluyor.

Binanın alt katında ise King David’in mezarı bulunuyor. (peygamber olarak değil kral olarak kabul ediyorlar, zaten Yahudiler Hz. Musa dışında peygamber kabul etmiyorlar. “Nuh diyor peygamber demiyor” lafı da buradan geliyormuş).

Kadınlar ve erkekler ayrı taraflardan giriyor ve kadınların başını örtmesi, erkeklerin ise kippa denilen küçük takkeleri takması gerekiyor. Kadınlar kısmı sakin, duamızı edip çıkıyoruz. Erkekler kısmından ise coşkulu dua, ilahi ve müzik sesleri geliyor, fotoğraf makinelerimizi gruptaki erkek arkadaşlara verip bizim için de görüntü almalarını rica ediyoruz.

Nazareth (Annunciation) Müjde Kilisesi

Kilisenin tavanı ters çevrilmiş nilüfer ya da zambak şeklinde tasarlanmış ve Hz. Meryem’in masumiyeti sembolize edilmiş.

Kilise yaptırılırken, tüm Hristiyan ülkelerden Hz. Meryem ve Hz. İsa’nın tablolarını yaparak göndermeleri istenmiş. Bazı tablolarda  Hz. Meryem ve Hz. İsa siyahi olarak resmedilmiş, üstteki resim ise Uzak Doğu’dan gelmiş ve Hz. Meryem ve Hz. İsa’yı çekik gözlü olarak tasvir ediyor.

Yardenit, kuzey İsrail’in Celile bölgesinde ve Ürdün Nehri kıyısında, Hristiyan hacıların geldiği bir vaftiz yeri.

Hristiyanlar, vaftiz ile günahlarından arındıklarına inanıyorlar. Doğum sonrası vaftizin bilinçli bir seçim olmadığını düşünen bazı Hıristiyanlar, yetişkin yaşlarında özgür tercihleri ile buraya gelip rahip denetiminde soğuk suya dalıp tüm günahlarından arındıklarına inanıyorlar. Tesadüf eseri bu törene tanıklık ediyoruz.

Ertesi gün, kaya çölü olarak tanımlanan göz alabildiğine çıplak taş kaya görüntüleri içinde uzun bir yolculuk başlıyor.

Dağ başında bir yerde otobüsümüz duruyor burası  “sea level” (deniz seviyesi) imiş.

Çöl kumlardan oluşur sanıyordum, ama kaya çölü de oluyormuş, hiç  bitki örtüsünün olmadığı kayalar bir süre sonra bunaltıcı olabiliyor. Ama neyse ki develer var.

Nebi Musa Makamı 

Musa peygamberin mezar yeri bilinmiyor. Tevrat’ta Musa’nın Ürdün Nehri’nin öteki yakasındaki Nibu Dağı’nda ölüp gömüldüğü söyleniyormuş. Müslümanlar, Selahaddin Eyyubi’nin rüyasında Musa’nın mezarını gördüğünü, bu nedenle Musa’nın onuruna boş bir mezarla, mezarın üstüne bir cami yaptırdığına inanıyorlar. Bu nedenle Nebi Musa Makamı, Selahaddin Eyyubi zamanından beri bir hac yeri. 

UNESCO Dünya Kültür Mirası Listes’de yer alan Masada ulusal bir park. Teleferikle kayalardan oluşmuş bir tepeden yukarı çıktığınızda, göz alabildiğine bir çöl manzarası ve çölün bittiği yerde  Ölü Deniz görülüyor. 

MÖ. 30 yılında Yahudi kralı Herod tarafından kışlık bir dinlenme yeri olarak yaptırılmış. Günümüzde, Herod’un üç katlı lüks sarayının sadece kalıntıları bulunmakta. Saray kalıntılarının içinde gezerken, çöl manzarasının da verdiği etkiyle “ölümden kaçmak için sığınılmış” yapay bir yerleşim yerinde, umutsuzluğun ve çaresizliğin kokusunu alıyorum. Şimdi buranın keyfini kuşlar sürüyor.

Kibutzlar, Sovyetlerdeki kolhoz (Rus yazar Mihail Şolohov’un romanlarında uzun uzun anlattığı kolhozlar) yapılanmasına benzer üretim çiftlikleri. İsrail kurulurken farklı ülkelerden gelen, farklı kültürel donanıma, bilgi birikimi ve mesleğe sahip  (örneğin köy kökenli olup sadece çiftçilikten anlayanlar, yüksek mühendislik bilgisine sahip olanlar, fizikçiler, doktorlar, piyano, keman çalanlar gibi).

Yahudilerin bir arada yaşayarak, hem kaynaşmaları hem de üretim güçlerini artırmaları için düşünülmüş. Her ailenin evi var, ama kişisel mülkiyet yok, yemekler kibutzun sosyal alanlarında yeniyor. Çocuklar kibutzun okulunda hem eğitim alıyor, hem de orada yatıyor. Sağlık ve her türlü ihtiyaç kibutzun kaynakları ile karşılanıyor. Her kibutzun ayrı birkaç üretim alanı var ve bunların getirisi ortak olarak kullanılıyor.

Tek katlı müstakil evler ve modern arabalar görünüyor sokaklarda.

Akka

Bu dört katlı binanın iç ve dış duvarları doğal taşlar kullanılarak yapılmış ve duvar mozaikleri  ile süslenmiş. 

Cezzar Ahmet Paşa Camisi ve Türbe

Caminin içi ve dışındaki yapılar ince bir zevkin ürünü. Bu camiden çıktıktan sonra,  Cezzar Ahmet Paşa ve Süleyman Paşanın türbelerinde bir Fatiha okuduk, 

MS. 12. Yüzyılda Kudüs’e gelen Hıristiyan hacıları korumak ve hasta olanları tedavi etmek amacıyla kurulan ve sonradan Malta Şövalyeliği adı ile de bilinen geniş bir şövalye yapılanmasının yaptığı kale burası.

İçeride ışıklandırılmış dehlizler, merdivenlerle ulaşılan küçük odalar bulunuyor. Geçmişte bu mekanlarda neler yaşandığını dinlerken karanlık, karamsar bir ruh hali sarıyor içimi ve bunaldığımı hissediyorum.

Ama asıl sürpriz, tünelden çıkınca bizi bekleyen masmavi Akdeniz ve liman görüntüsü oluyor.
Limandan da görülebilen Saat kulesi,  II. Abdulhamid’in tahta çıkışının yirmi beşinci yıldönümü anısına yapılmış ve üstündeki Osmanlı arması çok ihtişamlı. Yine ve yeniden gururlanıyoruz bu zarif kule karşısında.

Bir tepe düşünün, tepenin tümü 19 terasa bölünmüş ve her teras birbirinden farklı ağaçlar ve çiçekler ile bahçeye dönüştürülmüş.

Bahçenin girişinde genç Bahailer sizi karşılıyor, broşür alabiliyorsunuz ama, içeri girerken elinizde yiyecek ve özellikle ağzınızda sakız olmaması gerektiği konusunda ikaz ediliyorsunuz. İçeri girdikten sonra bahçe düzenlemesinin, her baktığınız yerde ayrı bir tablo oluşturduğunu görüp şaşırıyorsunuz.

Bir yandan bahçeyi keşfetmeye çalışıyorum, bir yandan da ağaçların arkasından görkemli bir zarafetle duran Bab’ın makamına yaklaşıp Bahai komşularım adına dua ediyorum.

Caesarea antik kenti, bölgeye Romalılar egemenken Kral Herod tarafından MÖ 37-4 yılları arasında kurulmuş. Roma imparatoru Augustus Caesar onuruna da Caesarea olarak adlandırılmış.

Caesarea’da Roma döneminden kalan antik kenti görmek ve güneşin batışını izlemek için geldiğimiz deniz kenarında bir sürpriz bekliyordu bizi.

Eski sokaklarda gezerken kendinizi bazen orta çağda, bazen modern bir Akdeniz limanında hissediyorsunuz. Daracık ara sokaklarda küçücük dükkanlar var. Bu dükkanların bazısı bit pazarı niteliğinde, bazısı ise çok çok pahalı modern tasarım ürünler ya da takılar satan butik dükkanlar.

Bir ara sokakta ise  yafa portakalı ağacı var. Bu da tasarım bir eser, ama portakal ağacı canlı. Yerden yüksekte, teller ile yukarıya tutturulmuş büyük bir saksının içinde, canlı portakal ağacı; Yahudilerin kendi topraklarında olmasalar bile yaşamlarını sürdürebildiklerini sembolize ediyormuş.

Tel Aviv

Tel Aviv 1920 lerden sonra kurulmuş, yeni modern bir metropol. Günümüzde önemli bir iş ve ticaret merkezi . 

Kentin bir yanı deniz ve kumsal, ama yol bu kumsalın hemen dibinden geçmiyor, yani insanların yürüyebildiği, paten ya da bisiklete binebildiği bir bölüm var. Ama siz yolda arabanız ile giderken gene deniz manzarasını seyredebiliyorsunuz.