I will tell you about a project that I think it could be encountered only in movies or dreams. Lisinia is the outcome of the initiative of a handful volunteers who prove that miraculous results can be achieved and you get awarded when you listen to the voice of nature gratefully and direct the producer correctly.
If your path falls around Burdur, I suggest you do not return without visiting the Lisinia Nature Project, 36 km away from the town. You will be surprised and impressed when you see what the volunteers can do in our country.
Lisinia is entered through a wooden vault. Everything you will see after this is made of natural materials.
You begin to smell a village setting when you see tree stumps, branches and reeds. Simply dressed nature volunteers around guide you and answer your questions while you walk .
A giant eagle statue made of dry tree branches greets you. You will see other sculptures like this while you walk. These are sculptures made by collecting and drying tree branches, which hit the shore naturally by themselves. They were used as they were found without being touched. When you examine them closely you can understand that you have come across extraordinary pieces of art. Here the artist continues to work in the open-air workshop. It also works on order. While watching this extraordinary sculptor, you may also have the opportunity to sit by the wooden tables, eat hot pancakes and drink tea or ayran (buttermilk).
In a large wooden space, visitors can sit on stools made of wooden logs and listen to the introductory speech of the project. Meanwhile, young volunteers offer lavender tea.
You can not believe in your ears from time to time while listening to the development of this project and what was done while you are accompanied by the warmth of lavender tea in your hand, a mysteriously bitter taste in your tongue, and the sharp lavender smell coming to your nose. But your soul is almost lightened when you think how proud and promising what has been done for our country.
The ancient name of the region was Pisidia and its most important city was Lisinia. Lisinia meant the sparkling of the rising and setting sun and the moonlight in the water.
Veterinarian Öztürk Sarıca, who lost his family members from cancer, started this project in 2005 with the idea that the pollution that disrupts the harmony between all living and inanimate beings in nature is also effective on cancer. It is aimed to sustain natural life and bequeath it to future generations.
As a result of three years of work to obtain permission, Lisinia officially became the first Wildlife Center of our country. In the same period, it was granted to the Ministry of Forestry and Water Affairs for 10 years by all the expenses to be covered by Öztürk Sarıca.
No support and grants are accepted in this project. You can only contribute by purchasing natural products produced.
An academic study determined the goats as the cause of the erosion (!). Thus, incentives for cattle raising were given. However, the water requirement of the plants grown in the region for the feeding of cattle has exceeded the irrigation basin capacity. And therefore, within the scope of the “Preserve the Lake Burdur” project”, efforts to encourage goat and sheep breeding, which do not need a lot of water for feeding and are specific to the region, have been initiated.
In all agricultural areas used in the center, organic and non-drug farming was carried out. Century old original seeds of Burdur region were used.
Environmentally friendly agriculture practices bearing zero chemicals with ecological production certificates are incurred.
Lavender and rose production are popularized in the region. Within the scope of “Nature School”, young nature volunteers are trained.
In order to save the Lake Burdur, whose water level is gradually decreasing, the volunteers keep explaining to those in the environs that agriculture and animal husbandry can be done by using less water and train the villagers in this regard. To use clean energy, solar energy is used in the project through the solar panels system.
Wild animals, which were shot by hunters, poisoned by chemicals, and had various diseases, are taken to the treatment program in the center and then returned to nature after treatment.
After obtaining this information, it is possible to shop from the sales stands right next to you. What you can find in these stands are soaps, vegetable oils, honey and much more …
After watching the presentation and, if wished, shop from natural products, you may go for a walk on the dirt roads of the village which of the warm look of the wooden structures and simplicity of the naturalness take you away from the complex images, sounds and odors of the city life. Your steps take you to the Natural Wildlife Rehabilitation Center.
The number of the animals that are brought to this rehabilitation center so far: Pelican (1), Glossy Ibis (2), Eurasian Coot (5), Mallard (2), Ruddy Shelduck (27), Accipiter Gentilis (4), Short-Toed Snake Eagle (3), Stork (47), Flamingo (3), Kestrel ( 24), Black Vulture (1), Red Vulture (1), Little Owl (14), Owl (6), Long-Eared Owl (6), Barn Owl (6), Burhinus Oedicnemus (2), Pig (2), Circus Cyaneus (1), Falco Peregrinus (8), Hawk (12), Pheasant (1), Dove (6), Turtle (9), Grey Heron (2), Bubulcus Ibis (4), Squacco Heron (6), Little Egret (1), Pigeon (2), European Turtle Dove (2), Circus Aeruginosus (1), Crested Lark (2), Sparrow (2), European Nightjar (3), Swallow (3), Common Swift (1), Partridge (26) ), Aquila Heliaca (1), Eurasian Hobby (12), Jackal (1), Gull (2), Falcon (320).
Of 584 animals coming to the center, 394 were treated and released into the nature.
I think this project, which has many components, highly deserves to be visited. I especially recommend you going with your children so that they can see that there are other alternatives far from the chaos of big city life and what technology provides. They may comprehend that the nature entrusted to us and to be conveyed to future generations exists not only to serve people, and unless we survive in peace and harmony with animals and plants, the revenge of nature will be cruel. Maybe your children will also be “Nature Volunteers”.
Nallıhan district, 160 km. from Ankara, was on the historical Silk Road. Like other Ankara districts on the Silk Road, as if it is a hidden city that you will be amazed by the deep traces of the city culture in its people and social life.
A day trip route where you can wander amongst silk needle laces, stone and wooden houses with oriel balconies, bird paradise, Tabduk Emre Tomb, centuries-old juniper trees, necropolis of the lost ancient city Juliopolis, and you can take a boat tour on the lake and rest your soul in close proximity of Ankara.
When you set off from Ankara in the morning, you can reach at Nallıhan in an hour and a half and have your breakfast among the magnificent trees on the bank of the reservoir, by cleansing your soul. Then a day awaits you, which you will be surprised to see and hardly believe in your eyes.
The journey to the ancient city of Juliopolis begins in Çayırhan Town, at which boats and local guides are waiting for you by the lake.
Ancient sources mention that the city of Juliopolis was founded as a village called Gordiokome during the Phrygian period. During the reign of Augustus (27-14 BC), a rich and indigenous bandit leader named Kleon changed the name of this village to Juliopolis by referring to the famous Julius Caesar. Its status was also changed into a city.
The name “Juliopolis” was widely seen in the literary works of antiquity. Plinius (61-112 AD) mentioned Juliopolis as “a border town where there is a lot of traffic” in the letters he wrote when he was the Roman Governor of Bithynia (103 AD).
Between the 4th and 9th centuries AD, Juliopolis was an important Christian city. The names of the church pastors of the city, which is the center of the Byzantine Diocese, were regularly seen in the Sinod Assembly (Spiritual Assembly) records in Constantinople.
During this period, the name of the city was once again changed as Basileon, referring to Emperor Basileos I (867-886 AD). It is believed that the city’s name is thereafter no longer mentioned in ancient sources and it turned out to be a village without leaving any further traces on history.
Almost whole of this hidden city, which was once an important religious and commercial center, is now under the reservoir.
Necropolis
In 2009, with the rescue excavations initiated by the Anatolian Civilizations Museum, the Roman Period Necropolis (Cemetery) was unearthed. The coins found in the mouths of the dead (taken as bribes to the other world) were printed in Juliopolis. In addition, many jewelry pieces were found, which are now on display in the Museum of Anatolian Civilizations. Our guide said that the original designs of these jewelry inspire many designers today and these designs are very popular abroad either.
The view you see when you get back on the boats and watch the colorful reflection of the mineral layers in the water is incredible enough to take you away from the feeling of reality, even if it is for a short time.
Bird Paradise
Another surprise in Nallıhan is the bird paradise, which is the second largest one in Turkey after Manyas.
This bird paradise, located on the migration route from Istanbul and Çanakkale, hosted many endangered birds. If the season you visit the area does not correspond to the migration season, you cannot see many birds; but you can still see the introductions on birds at the lake-side facility while sitting and sipping your tea.
Tabduk Emre Tomb
Tabduk Emre, who is thought to have lived in the 13th century, is one of the Alperens (Combatants) sent by Ahmet Yesevi, Yunus Emre’s teacher, from Horasan to Anatolia. This sect that Yunus Emre is believed to have carried wood for 40 years and even a rough wood is not let invites you to its peaceful chamber and garden.
Juniper Trees
The grove consisting of juniper trees serving as the walking and picnic area in Nallıhan is right next to the road.
Here I also learned the relationship between juniper tree and juniper. The seeds of juniper tree, which are the fruits of the tree, do not grow when directly planted in the ground. As a result of the juniper eating these fruits, the seeds germinate in the intestines of the bird and the manure is left on the ground. Only then the fruits begin to grow. When I learned this interesting cycle of nature, every bird and tree around me made more sense.
During the day trip to Nallıhan, do not return without eating stuffed leaves, covered pilaf, hoşmerim and baklava. You will not forget the taste of pilaf.
References: http://www.ankarakulturturizm.gov.t is http://www.nallihan.bel.tr/
This is the city of gladiators, horses, and Roman warriors… It also served an important function as a state judicial center. It is a very special and unique ancient city with the Medusa mosaic that you cannot see anywhere else in the world, located in the middle of a magnificent Music House (Odeon).
It was founded on three hills near Gölhisar District of Burdur. Although the settlement area is large, the structures have been placed on terraces in such a way that their views did not interfere with each other.
Excavations were initiated by the Burdur Museum in 2006, and today is carried out by a team led by Dr. Şükrü Özüdoğru from Mehmet Akif Ersoy University on behalf of the Ministry of Culture and Tourism.
All the architectural remains of the city that can be seen today belong to the Roman Imperial Period. During the Hellenistic Period (2nd and 1st centuries B.C.), the Union of Four Cities “Tetrapolis” was founded with the participation of Kibyra and nearby cities like Boubon, Balboura and Oinoanda. This Union was disbanded by Roman General Murena in 82 B.C.
Afterwards, Kibyra became the part of Asia Province while the other cities were included in the Lycian Union. During the Roman Imperial Period, Kibyra became the judicial center of the Asian State Governor, under the name of “Kibyra Conventus”, to which approximately 25 cities were connected.
The city was devastated with the major earthquake in 23 A.D., but rebuilt thanks to the tax amnesty brought by the Roman Emperor Tiberius. Kibyra enjoyed its brightest and most prosperous period during the 1st and 3rd centuries A.D. Kibyra was famous for its blacksmithing, leatherworking, horse breeding and pottery during those times.
According to Strabon, the geographer in antiquity, about 2000 years ago, “Kibyra could provide 30,000 soldiers and 2,000 mounted soldiers” during the reign of Emperor Augustus.
On the left of entrance an arched imposing monumental gate welcomes you. When you go a little further, the ruins of the most magnificent stadium of Ancient Anatolia with a capacity of 11.000-12.000 can be seen. Gladiators, galloping horses and echoing voices of the enthusiastic spectators who witnessed to those times and stones that resisted over centuries all greet you with a sad nobility.
As you climb the slightly inclined hill, you can see the ruins of the basilica, agora, bath, theater, council building (Bouleuterion), tomb, the tower rotunda and the waterways (Aqueducts).
The most impressive part of this historical city was the Council Building also used as the Music House (Odeon), where you will see the pictures hereafter.
There is an incredibly elegant mosaic section in front of the Council Building / Odeon, which is thought to be the most solid and largest mosaic space in Anatolia, covering an area of 540 square meters (5843 square feet). Above the mosaic floor likening to a black and white painting, the bases of once standing columns and the blue sky behind loom.
The Music House (Odeon), with its seating capacity of 3600 people, is still the largest structure in our country, covered with a roof in ancient times.
It has an amphitheater while its ceiling and part of the entrance columns have been demolished. In the middle of it, there is the mosaic of she devil Medusa, which is made of red, green and white marble, and whose hair is believed to be made of snakes and eyes turning people to stone. With its construction technique, it was the only known example of its kind in the world.
Wherever you go in the amphitheater, as if the eyes of Medusa standing in the middle are looking at you and following you. I couldn’t comprehend what kind of technique had been used. But the eyes looking at me so vivid left me with the dilemma whether I should leave the space right away without being turned into a stone or rather stay longer there to watch this beauty longer.
There were officials working carefully on the mosaic and it was forbidden to step on it. After having been cleaned, it will be taken to protection under a glass surface.
Artifacts extracted from Kibyra are now on display at the Burdur Museum.
Burdur Archaeology Museum hosts a large number of ancient artifacts and statues dating from 7000 B.C. to the present day. It impresses you from outside with its garden and building.
In the mural paintings and reliefs exhibited under the title “Gladiators are in Kibyra”, the gladiator shows of the antiquity were revived. The majority of these gladiators consisted of outlaws, prisoners of war and slaves. It is very difficult to understand what was the motive for the nobles and the public to watch the demonstrations ending with death.
There are also marble sculptures from other periods that are well placed and illuminated in the Burdur Museum. Since the marble resources of the region are very clean and suitable for easy sculpting, they have been used in sculpture making during the course of history.
Kibyra, which is one of the Roman Ancient Cities in many parts of the world and our country, is a special place where you can see the magnificence and life style of the period with its surviving ruins despite the fact that it was destroyed by fires and earthquakes and rebuilt, but again destroyed. It is worth seeing even just for the Medusa mosaic, which is available only in the Music House (Odeon). Go there with good thoughts in mind and get rid of Medusa’s possibility of turning you to a stone …
Göbekli Tepe, one of the most important places of our trip to Şanlıurfa, has become the most important center of the Neolithic Period culture that was discovered in recent years. Göbekli Tepe is located at the top of a limestone plateau, 13 km from Şanlıurfa city center, and has been named because it looks like a hub. In order to understand Göbekli Tepe, it is necessary to refer to some archaeological and historical knowledge. Göbekli Tepe information is entirely for the enthusiasts. We have benefited from the book of Klaus Schmidt, which we should thank with gratitude. In addition, I would also like to thank to Assoc. Dr. Nezih Aytaç for his lecture and Meki Bel, whom I came across on an Istanbul tour later, for the notes of Göbekli Tepe.
Our world is approximately 4.6 billion years old. In order to understand our world and our past, historians needed to divide historical periods into ages.
The ages before the discovery of the writing are Prehistoric Ages. These ages are classified in two sections, which are also divided within themselves.
A. Stone Age: Paleolithic, Mesolithic, Neolithic,
Chalcolithic B. Mine Age: Copper, Bronze, Iron
None of these ages can be separated by precise dates, though. For example, there is the use of copper during the Chalcolithic era.
Let us give an example to the Neolithic Age as we will be referring to this on this article. This period is classified as follows.
Neolithic A – Without pottery Neolithic B – Without pottery Neolithic A – With pottery Neolithic B – With pottery
Göbekli Tepe belongs to the Neolithic Period.
The world is thought to have had five Ice Ages. The humanity emerges in the last ice age called Pleistocene, 2.6 million years ago, which ends around 11700. At the end of the last ice age, there is a region that is more productive than the other parts of the earth and where climate conditions are more suitable. For ecological reasons, the inhabitants began to experience the settled life at which they produced food instead of hunting and gathering earlier than the other parts of the earth. This place is Asia Minor, namely Anatolia. There is a region in Anatolia, which is much more remarkable; nave of the Fertile Crescent. This is the Mediterranean coast, the southern skirts of the South East Taurus Mountains and Mesopotamia, which lies between the Euphrates and the Tigris to the west of the Zagros Mountains. North of the region called Fertile Crescent is Northern Mesopotamia.
This region is within the borders of our country; the Southeastern Anatolia. In the Fertile Crescent, there are domestic animals and all the wild species of the cultural plants. Grain cultivation, domestication of sheep, goat, bull and pig, which underlines the essence of neolithic period, is seen here for the first time.
To better understand Göbekli Tepe, let’s briefly talk about other Neolithic settlements. Neolithic settlement, which was found in the excavations made in Eriha in the northern end of Ölüdeniz between 1952-1958, shocked the archaeologists in the 20th century, which would later to be called as “Eriha Shock”. Neolithic age without pottery was not known and not a category of the archaeological researches until then. It was thought that life started from here (Eriha is also part of the Fertile Crescent).
Çatalhöyük, which was excavated between 1961-1965, introduced a new Neolithic settlement to the world. Çatalhöyük is 2000 years younger than Eriha. Çatalhöyük excavations were published by Mellaart in 1967. In the Çatalhöyük project in 1993, the English archaeologist Hodder followed the footsteps of Mellaart. The special place of Çatalhöyük in the Anatolian Stone Age (Neolithic Period) was once again confirmed. (Obsidian stones and salt in the surrounding area played a big role in this). Çatalhöyük dates back to the beginning of Neolithic with pottery. It starts in the second half of 8000 BC and reaches its peak between 7000-6000. In 1963, Halet Çambel excavated on the western wing of the Fertile Crescent. In 1964, Çayönü Neolithic settlement was found. Neolithic A and B without potteries bearing grid planned structures were found in Çayönü. Now Turkey is one of the stakeholders of the colorful world of archaeological scientific publications due to its Neolithic past. No Neolithic research is held in Turkey until the planning stage of the Karakaya and Atatürk Dams on the Euphrates River. As a part of the Dams Project international archaeological rescue works then are initiated. Cafer Höyük (Malatya), Hayaz Höyük, Nevali Çori and Samosata are among the important findings. Nevali Çori, found in 1979 and remained under the waters of Atatürk Dam in 1992, created a revolution for the Pre-Asian Neolithic with its large sculptures and depicted obelisks. After the findings in Nevali Çori, more large statues and depicted obelisks were considered to be present in a vast area between the Euphrates and the Tigris. Then Gürcü Tepe is discovered with its Neolithic without pottery. The excavations therein were carried out between 1995-2000. Gürcü Tepe covers an area of 1.2 square kilometers in Harran Plain. It is believed that there are at least 4 Neolithic settlements here. Neolithic Age findings with pottery were also found above the level of the Neolithic Age without pottery in Gürcü Tepe. Şanlıurfa Neolithic Project comprises of Nevali Çori, Gürcü Tepe and Göbekli Tepe. Gürcü Tepe and Göbekli Tepe are two opposing examples of the first Neolithic. The buildings in Göbekli Tepe are not older than those in Gürcü Tepe. Gürcü Tepe is situated in the valley, while Göbekli Tepe is in the mountain. It is now believed that the earliest Neolithic settlement, which is the earliest inhabited place, is not in Levant (Eastern Mediterranean Coast Region) but in the Upper Mesopotamia. It is emphasized that the Neolithic region, called the Golden Triangle, has properties exceeding the Levant Neolithic.
German archaeologist Klaus Schmidt was interested in the Neolithic Period during the archaeological activities as being the part of GAP Project (The Southeastern Development Project). He went to the neighboring villages in the environs of Şanlıurfa to research the hills that might bear flint hills. He looked for caves that could show the traces of the transition from the Paleolithic Age to the Neolithic Age. He visited Çayönü excavations and stayed in Nevali Çori. In fact, although another archaeologist, Benedict, said in the 1960s that he had seen a tomb in Göbekli Tepe, the spot was not excavated because it was thought to be a Muslim cemetery, which did not draw attention until 1994. When one of the villagers showed Göbekli Tepe to Schmidt, he decided to make an investigation there – especially after having seen the Wishing Tree in the south. Excavations began in 1995.
Even though Göbekli Tepe excavations are not currently active and Schmidt is no more alive, it will probably continue for many years. Schmidt has gained experience in Neolithic settlement in Nevali Çori and then developed it in Gürcü Tepe. He started to work very carefully in Göbekli Tepe. Structures that were examined systematically were archived according to their types.
During the early days of the 1995 excavations, large sculptures that he was familiar in Nevali Çori were found. Due to the weather conditions, the structures on the surface could not be well preserved in Göbekli Tepe. As the work progressed, it was understood that Göbekli Tepe was not one of the known Stone Age settlements with several private buildings due to the geographical location, wild dangerous animal depictions, erectile penis figure, compound animal and human head sculptures, and obelisk fragments spread all over the hill. When compared to the Neolithic places known in Upper Mesopotamia, ritual findings were encountered, which are not known anywhere, even more than those in Nevali Çori. Schmidt and his team concluded that Göbekli Tepe was not a village settlement. This was a majestic sanctuary from the Neolithic Age, located on the mountain. At the bottom of the mound are terraces as in Çayönü and Nevali Çori. Architectural remains date back to Pottery-free Neolithic A; there are also remnants pointing to Neolithic B with pottery. Leaving aside the tents and huts made of mammoth bones in Siberia in the Upper Paleolithic Age, Göbekli Tepe belonged to the era of the oldest architectural monuments of humanity. I.e., between 10000-9000. Human traces were found everywhere in Göbekli Tepe. Along with the ancient period, there are also quarries belonging to the Neolithic period.
The obelisks in Göbekli Tepe are considered to be human forms made of stone (Except for two-faced stone objects). Who were these stone objects portraying? Gods? Bad spirits? Ancestors? For now, there is no answer. The obelisks alone are the most important elements of the buildings, like the core of them. Everything built creates a framework for this center. Geomagnetic surveys show there are around 200 megalithic obelisks in Göbekli Tepe. 43 of them have been revealed yet.
Schmidt acted hesitant when it came to interpret animal figure reliefs and rock paintings. Were they bulls, foxes, snakes or animal tales? Perhaps an emblem… Are the snakes guards against to dangers? The knees of the cranes are different from the natural cranes we know. There is even a crane with human knees in one corner. Maybe it’s a disguised person. Some reliefs were scraped and replaced with others. Perhaps the tradition of erasing the names from the top of the structures in order to curse memories of a person was also present in that age.
In 1995 it was thought that this place marked the beginning period of Neolithic A and Neolithic B without potteries. There are many Stone Age findings such as tools made of flint, stone axes, pestle and mortar stones used for pressing the food as well as stone vessels. However, here there are also door hole stones, large stone rings, small button-like objects, different beads and jewelry forms that are not yet seen in other Stone Age settlements. There are no pictures depicting women and figures made of clay, which are common in Neolithic settlements. Clay figures and female objects are the symbol of fertility in a broad sense. If we combine blessing with life, the absence of these in Göbekli Tepe evokes death. It presents data that this is an area of dead cult monuments.
The relationship between Göbekli Tepe and other interesting spatial structures in the world was tried to be established. There are similarities and differences with other structures. Göbekli Tepe does not look exactly like any of them.
Compared to Eriha, they were both covered with rubble and soil after having been used for a while. There are no obelisks in Eriha while there are no stair-like structures in Göbekli Tepe. When compared with the Dakhmahs we see in Iran (Dakhmah: In Zoroastrian religion, soil, water, air and fire are deemed to be sacred. Zoroastrians leave their dead in high places under the sky where there is no water and plants so that their sacred things are kept pure. The wild animals, wind and sun removes the rotting parts of the dead and the remaining bones are put into pits or stone chests carved into the rock). The necessary conditions needed to build a Dakhmah are also present in Göbekli Tepe. It is a place where birds can see right away and where there is no water. Among the bone findings in Göbekli Tepe, the rate of the crow-like birds eating carrion is 50%. However, these datum are not sufficient to verify the similarity.
Stonehenge could not be proven to be a structure with a special astronomical meaning; just like the Egyptian Pyramids. Stonehenge is completely different from many other prehistoric stone structures in the British Isles. It is believed that the builders came from the Alps, perhaps from Bavaria. That some of the structures in Göbekli Tepe belong to the architectural category of circular structures might be stemming from other factors. Since Göbekli Tepe was underground, it was better protected than Stonehenge that is a few thousand years younger than it. It looks like it will continue to be compared with Stonehenge in the coming years.
The “Urfa Statue”, the oldest statue ever found intact, was found around Balıklı Lake. Since this place is a sacred area (related to the story of the Prophet Abraham) with its dense construction, it is not possible to dig. But there are many sacred places in the environs belonging to the Stone Age like Sefer Tepe, Keçili Tepe and Karahan in Viransehir…
Stone Age people have chosen suitable natural places to survive. Nevali Çori is suitable for this topographically. It is hidden in a small side valley, 2-3 km away from the Euphrates River. As I mentioned before, it is now irreversibly flooded. Approximately 10 km away, there is a large passage that crosses the Euphrates River (Wherever there is a large river, there must be large natural passages that serve as a kind of hunting area. The hunt is not a single event, it is an organized event of a group). Nevali Çori people set up their settlements away from the passage so that the animals could pass without being scared. In 10000 BC hunters knew very well that they had to take nature into account. In addition, Karacadağ was the first possible homeland of the cultured grain. Hunters knew ways to keep animals away from grain to ensure harvest. This could only be achieved by different groups acting jointly. As in the hunt, the construction of the structures and obelisks required the joint action of the large groups. There should have been a joint network of relationships in the region. Although we cannot deduce what we see at Göbekli Tepe today, these pictures and signs point to the social and spiritual relationship network of those who make and visit them.
With regards to the late upper Paleolithic era, between 35000-12000, nothing was obtained from the comparison of the wall painting messages in the caves of the ice age hunters with the symbols in Göbekli Tepe. Animal patterns gradually increase as the Göbekli Tepe excavations progress. Maybe in the future, our knowledge on the signs and symbols of the early Neolithic period will increase. What is certain is that the people of Neolithic Göbekli Tepe did not only have a magnificent architecture, but also a very rich sign language in which they could convey their messages explicitly to their contemporaries and next generations.
This was possible only with an advanced social organization. The reliefs at Obelisk 33 in Göbekli Tepe look like ancient Egyptian hieroglyphs. Egyptian hieroglyphic paintings are used as a means of transferring phonetic patterns of sounds, that is, language. It created a language rather than a pictography. Additionally, the concept of hieroglyphics was used in Hittite and Mayan writing systems in Central America. The Egyptian hieroglyphic writing, which reached its peak in 4000-3000 BC, was not for communication purposes, but for storage purposes. It served as an accounting system in palaces and temples for management purposes that could not be overcome with only memory. This enables communication that exceeds time and space. Without writing, communication cannot spread over time and space. The text has a feature that allows the information that transcends the power of the picture to be transmitted. Although we do not expect from the Neolithic Age in Göbekli Tepe, there is a draft hieroglyphic writing. At that time, we cannot expect an article that turned into an alphabet. For example, although the reading and spelling of each language is different today, a pictogram with a walking little green man graphic is internationally understandable. It means “You can cross the street now”. Perhaps the symbols in Göbekli Tepe are the pictograms of the Neolithic Age. However, this idea is avoided when La Pasiega Cave (Late Paleolithic Period) in Northern Spain and Mas d’Azil Cave in Pyrenees are compared with Göbekli Tepe signs. The signs on Göbekli Tepe are not the ones drawn on the rock walls by haste. They consist of concrete and abstract paintings. Their arrangement most likely points to a logical relationship. Phonotization is absent and unexpected. (Göbekli Tepe separates the signs from the hieroglyphic language writing system). But there is a readable message pertaining to the Neolithic Age. It is thought that it would be correct to deem these paintings and reliefs in Göbekli Tepe as a kind of hieroglyph. These are quite different than the signs and pictures in other Neolithic settlements. This is what makes Göbekli Tepe unique. In the Neolithic Period, there is a high culture, the main character of which was hunter in Upper Mesopotamia. This is not surprising. What is surprising is that there is nothing left from this magnificent Late Neolithic Period with Pottery.
The structures unearthed during excavations at Göbekli Tepe are named A, B, C, D,…. The temporal relationship between these structures remains unanswered. These structures may have been built simultaneously or in stages over different time frames. The layers handled in the excavations are classified as I, II, III. (I and II late levels are out of evaluation for the time being; III, the oldest layer, is still being evaluated). During the excavations, 43 T-head obelisks belonging to Level III were found in their original places in a well preserved way. Layer III seems to be filled later. How long could this layer have been visited before being filled? Was the filling process a final? Did this holy sanctuary bid farewell by regular burials? (This last option seems to be more logical) All this is unknown. No sign with a residential function was found in the layer III. Everything here is connected with cultural and religious architecture. The pests in Göbekli Tepe may have been used in the preparation of food, medicine and enjoyable substances.
Do the findings in Göbekli Tepe point to the subject of religion in the prehistoric period? Human communities can have a religious organization since the Upper Paleolithic. The burial of the dead with gifts cannot be evaluated without a spiritual plan towards other world; the existence of the other world should be considered as the part of a religion here.
So far, no tomb or skull have been found in Göbekli Tepe. However, there are monumental megalithic structures. The leading role is played by the magnificent obelisks. We do not know which rituals were performed here. But these structures were not mute monuments during the stone age either. The events carried out here are left to the imagination for now. The ceremonies here are thought to have been impossible without choreography and music. At the same time, what was done here must be a show of strength. But whether this is the show of a single person or a community is not clear. Such a structure cannot be achieved without intense collective work, though. What motivated individuals to make this monumental building? Chieftain? Shamans? A delegation? Is it a social force? The biggest possibility here is that workers took this power from a religious motivation they believed in. At that time, there was no animal taming from which they could take advantage of their power. The construction of this place might have taken long years. Still, it is difficult to explain mathematically the transportation of these stones here, and the construction of this place. This work of the many hunters during an era where hunting was the main occupation of the society may bring up the question to replace the hypotheses believed so far. I am wondering whether Göbekli Tepe was the place where the first society members like masons, builders, workers, collectors and hunters were observed.
Göbekli Tepe should definitely be interpreted as a cult building belonging to the Neolithic Age. Göbekli Tepe showed us that the groups acting independently came together in 10000-9000 BC to provide the necessary manpower for the construction of the structures. In many settlements around this ritual center (such as Nevali Çori, Tell Abr, Müreybet, Tell Qaramel, Jerf el-Ahmar), people may have started the process of settling in. These places are within an area of 200 sq kilometers (77 sq miles). In this region, findings including T-shaped obelisks belonging to the Non-Pottery Neolithic Age continue to emerge.
Construction work and use of structures in Göbekli Tepe has ended in 8000 BC. There has been a transition from the hunter society to the agricultural community, i.e. the settled life. Göbekli Tepe is a land without water and soil, not suitable for cultivation. Gürcü Tepe is a very convenient place, though. People of that period buried the monuments with stone and rubble before leaving this cult place. Hunters have left their sanctuary. Economic activities have changed, hunting has lost its importance, and, with its decreasing importance, religious rituals have lost their meaning, and old cult structures have also disappeared.
We arrived at Göbekli Tepe within 30 minutes after having departed from Şanlıurfa. At the slope are the tea-coffee-souvenir sales facilities of the Ministry of Tourism. There is a minibus continuously running from here to Göbekli Tepe, which is located on the hill; our group preferred to walk, though.
We are at the top of a 770-meter-high limestone plateau in the north of Harran Plain, connected to the Germuş Mountains. The obelisks are covered to be protected against the weather conditions. The sewn stones in Göbekli Tepe are at a height of 1.5-5.5 meters, weighing 30-40 tons. So far, 6 circular or elliptical structures have been unearthed. It is thought that there are at least 20 more of these structures. The structures are named as A, B, C, D, E, F. In the middle of these structures is a double T-shaped monolithic obelisk. There are smaller T or I-shaped obelisks embedded in stone walls that form the outer walls of the building. A large number of symbols and figures are embossed on the obelisks.
Let’s briefly talk about the remarkable ones.
The C structure, which has at least 3 peripheral walls, is the largest structure with a diameter of 25 meters. The outermost wall is the oldest while the innermost one is the last constructed. There are quite a few male wild boar reliefs. Here again, five duck-like birds with a net in front of them, a lion or a leopard relief, fox head relief, and a dog-like unidentified animal whose teeth are outside can be seen. After all, we can define Structure C as an open sanctuary decorated with protective and scary predators on the walls.
Structure D evokes the feeling of walking in the zoo. This is the best preserved building. Snakes, cranes, other birds, circles, half-moon signs (Could it represent the moon and the sun or the woman?), bull, gazelle, asiatic wild ass (onager) and spider are among eye-catching reliefs.
Structure B is referred to as Mesopotamia Stonehenge. It is similar to Stonehenge in England, but there is no apparent connection between them. The two obelisks in the center of the building are larger than the others. It is thought that the 9 obelisks in the walls surrounding the building will increase with the future excavations. There are fox, wild boar and dog reliefs here. The difference of C from D is that its base is covered with mortar called terazzo.
A stone field was made to use the excavated stones in the future restorations. In the Wishing Tree, which has been the space for those who made wishes over the centuries, we also relay our wishes and leave this Ritual Field of the Neolithic Age.
“The most appealing and enigmatic aspect of history is that everything changes completely with changing ages, but nothing changes.”
Aldoux Huxley.
Vietnam, son yıllarda ülkeye gelen turist sayısını en çok artıran, Uzak Doğu’nun popüler destinasyonları arasında bir ülke. Çoğumuz Vietnam’ı Amerikan film endüstrisinin sunduğu Vietnam Savaşı filmlerinden hafızalarımızda kalan imajı ile tanıyoruz; Asya’nın uzak köşesinde, çekik gözlü, fakir insanların yaşadığı, büyük bir mücadele ile Amerika’yı savaşta yenip, ülkesinden atan ve komünist ve kapitalist olarak ikiye ayrılıp, savaş sonrası birleşen bir ülke olarak…
Vietnam toprakları uzun yıllar işgaller altında kalmış, Çin, Fransa, Japonya, Amerika hep bu toprakları hakimiyeti altına almak için uğraşmış ve başarmış. Ülke her dönem yakın ve uzak coğrafyadaki ülkelerin ilgisini çekerken, halkı da ağır acılar yaşamış. Ülke bugün bağımsızlığına kavuşmuş ve dünyada Sosyalist sistem ile yönetilen beş ülke arasında sayılmaktadır. Savaştan sonra kesilen dış yardımların ve uygulanan ambargoların da etkisiyle 1986 yılında ekonomisi dibe vuran ülke, çareyi Çin gibi sosyalist kökenli serbest piyasa ekonomisine geçişte bulmuş, ekonomik değişim programı (Doi Moi) ile özel sektörü destekleme kararı almış. Ülke dış dünya ile entegrasyonda da çok yol kaydetmiştir. Son yıllarda dünyanın en yüksek büyüme oranına sahip ülkeleri arasında yer alan Vietnam’da bu büyüme, sınıflar arası uçuruma yol açmadan halka eşit yansıtılmış. Ekonomik gelişme çıtasını yavaş yavaş yükselten ülke, Uzak Doğu’nun en kalabalık genç nüfusuna sahip olması ve eğitime verdiği destekle gelecek için umut vermektedir. Tabii ülkenin ekonomik sistemini incelemek bizim gezi yazımızın ötesinde ayrı bir yazı konusu.
Yönetimin son yıllarda uyguladığı turist çekme politikaları ile turizm, ülke ekonomisine önemli katkı sağlayan bir sektör haline gelmiş. Günümüzün en fazla merak edilen ülkeleri arasında yer alan ve ilgi çeken Vietnam, turistlere çok cazip şeyler sunuyor.
Niçin Vietnam
Her gezginin yeni bir ülkeden beklentileri, buldukları, deneyimleri farklı olabilir. Benim için Vietnam beklentilerimin ötesinde deneyimler yaşadığım, tatlar aldığım, farklı şeyler öğrendiğim bir ülke oldu. Niçin Vietnam kısmında yazılanların bir bölümü kendi deneyimlerimi, hissettiklerimi yansıtmaktadır.
*Öncelikle gizemli bir ülke. Daha çok Vietnam savaş filmleri ile tanımaya çalıştık bu toprakları, kültürünü, bunca zaman dışa kapalı kaldığından keşfedilecek çok şeye sahip.
*Çok farklı bir coğrafyada, Asya’nın, Uzak Doğu’nun en doğusunda. Farklı ve zengin bir kültür.
*Büyük bir ülke ve her bölgede farklı bir doku var. Kuzey Vietnam sosyalist, devletçi yapının daha çok hissedildiği, daha sade bir bölge, Orta Vietnam’da yer alan Hue tarihi, imparatorluk dönemi şaşalı sarayları, tapınakları ile sakin ve huzurlu bir şehir. Güneyde kapitalist yapının hakim olduğu ticaret ve sanayi şehri, metropol Ho Chi Minh.
*Sadece şehirleri değil, doğası muhteşem, yeşili ayrı güzel.
*Ülkenin kuzeyinde Sapa’da; doğada ve pirinç tarlalarında gezerken bir taraftan bölgede varlığını sürdüren etnik halklarla tanışabilirsiniz.
*Halong Bay, Dünyanın Yeni Yedi Doğa Harikası arasında yer alıyor.
*Mekong Deltası yine ayrı bir doğa harikası, beş ülkeden geçerek gelen Mekong Nehri’nin denize kavuştuğu bölgede yerel botlarla yolculuk yapabiliyoruz.
*Benzersiz mimariye sahip yeraltı şehri Chu Chi tünellerinin ziyareti ile Vietnam Savaşı’nın hangi koşullarda kazanıldığına, ufak tefek ve zeki Vietnamlıların verdikleri mücadeleye tanıklık edebilirsiniz.
*Ülke çok ucuz; ucuz konaklama, ucuz ve sorunsuz ulaşım, ucuz ve çok çeşitli deniz ürünleri, tropikal meyveler, ucuz müze girişleri.
*Sağlık sorunu, bulaşıcı hastalık tehlikesi olmadığından aşı olmak gerekmiyor.
Ülke Hakkında Genel Bilgi
Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti Güneydoğu Asya’da Çin Hindi Yarımadası’nın doğusunda yer almaktadır. Kuzeyde Çin, batıda Laos ve Kamboçya sınır komşularıdır. Doğusunda Çin Denizi’ne bakan uzun bir kıyı şeridi vardır. Ülkenin yüzölçümü 331.680 km2, nüfusu 92,7 milyon.
Resmi dil Vietnam dili, ikinci yaygın konuşulan dil Fransızcadır. Ülke sosyal yaşamda Çin’in (Konfüçyüs öğretisi), yemek kültüründe Fransa’nın etkisinde kalmıştır.
Ülkede genel bir güvenlik sorunu görünmüyor ancak dolandırıcılara dikkat etmek gerekir. Özellikle taksi şoförleri taksimetre açılışını yüksek tutabilir, kısa mesafelerde önceden pazarlık etmek gerekebilir.
Para Birimi
Para birimi Vietnam Dong, Bizim bulunduğumuz tarihde 1 dolar 23.000 Vietnam Dong civarındaydı.
Vize
Umuma mahsus pasaport sahipleri vizeye tabi. Hizmet, hususi ve diplomatik pasaportlar için vize istenmiyor.
İklim
Tropikal iklim hakimdir. Kuzey ve güneyde iklim farklılıkları görülebilir. Ülkeye gidiş zamanı seçiminde muson yağmurları ve tayfunların olduğu dönemlerden kaçınmalıdır. Ekim- Kasım -Aralık ve Mart- Nisan ayları rahat dolaşabilmek için en uygun aylardır.
Ulaşım
Ho Chi Minh’e THY’nin direk uçuşu bulunuyor. Katar, Emirates gibi havayollarının da aktarmalı uçuşları bulunmaktadır. Bangkok, Doha, Singapur aktarmalı uçuşlar mümkündür. Biz Filipinler’in başkenti Manila’dan uçtuk. Ülke içinde de şehirler arası ulaşım ağırlıklı olarak havayolu ile yapılabilir. Ülke içinde uçakla ulaşım uygun fiyatlıdır. Ayrıca otobüs ve demiryolu ile de ulaşım mümkündür.
Konaklama
Vietnam’da konaklama uygun fiyatlı. Biz genellikle merkezi ve üç yıldızlı otellerde kalmayı tercih ettik. Oteller temiz, servis güzeldi, açık büfe kahvaltı dahil üç kişilik oda fiyatı gecelik 30 dolara kaldık. Özellikle Hanoi’de eski şehir civarında otelde kalmak her yere kolay ulaşım sağlıyor. Booking.com da çok uygun konaklama seçenekleri bulabilirsiniz.
Gezilecek Yerler
Genel Vietnam Rehberi yazımız ülke hakkında genel bilgi ve üç şehirde gezilecek yerlerin listelenmesi şeklinde hazırlanmıştır. Bu yerlerin tek bir yazıda toplanması halinde ortaya okuyucu için uzun bir yazı çıkacağı düşüncesiyle, üç şehri ve Halong Bay’i ayrı yazılarımızda detaylı yazdık. Bu nedenle sayfada verilen linklerden ilgili yerlerin detaylı gezi rehberlerini okumanızı öneririz.
Tarihi, kültürü ve doğası ile Vietnam gezisinde görülecek ve keşfedilecek çok şey var. Türkiye’den alınan tur programlarında çoğunlukla Hanoi ve Ho Chi Minh mutlaka ziyaret edilen şehirler arasında yer alıyorlar. Biz Vietnam’a bir hafta ayırdık ve programımıza Hue şehrini de ekledik. Ülkenin kuzeyi Hanoi’den başladık, Vietnam Havayolları ile önce Hue’ye sonra Ho Chi Minh’e uçtuk.
Hanoi
Hanoi Vietnam’ın kuzeyinde, başkent ve en kalabalık ikinci şehir, sade, dokusu az bozulmuş, Ho Chi Minh şehri gibi büyük metropole dönüşmemiş durumda.
Hanoi gezinizde önce Eski Şehrin sokaklarında uzun uzun yürüyebilirsiniz. Bir çok yere yürüyerek ulaşabilirsiniz. Yorulduğunuz yerde iki kişilik uygun fiyatlı sürücülü bisikletler “tricyle” lar veya taksi kullanabilirsiniz. Gelelim Hanoi’de mutlaka görülmesi gereken yerlere;
Ho Chi Minh Mozolesi ve Kompleksi Ho Chi Minh Vietnam’ın Ho amcası, ülkenin bağımsızlığa kavuşmasını sağlayan lider, başka bir deyimle Vietnam’ın Atatürk’ü. Bizdeki Anıtkabir’e benzeyen mezara, ziyaret saatlerinde giderseniz liderin mumyalanmış bedenini görebilirsiniz. Kompleksin içinde güzel, bakımlı bahçesi yer alıyor ve bu bahçede Fransız Koloni döneminden kalan başkanlık sarayı bulunmasına rağmen Ho Chi Minh bu sarayı kullanmamış. Bahçe içerisinde son derece mütevazı evinde çalışmış.
One Pillar Pagoda, hemen kompleksin arkasında küçücük, lotus çiçeğine benzeyen Pagoda,
Quan Thanh Temple; Taoizm Tanrılarına adanmış 11. yy’da yapılmış antik tapınak, Tran Quoc Pagoda ; Batı gölünün kıyısında 11 katlı kulesi ile Hanoi’nin en eski Budist tapınağı,
Temple of Literature (Van Mieu) Edebiyat Tapınağı
Çin’in Vietnam’daki derin kültürel etkisinin bir simgesi olarak kabul edilen ve Hanoi’de mutlaka görülmesi gereken bu tapınak aslında bir eğitim kurumu. 1070 yılında yaptırılarak, Konfüçyüsçü bilginlere adanmış. 1076 yılından itibaren Vietnam’ın ilk ulusal üniversitesi olan İmparatorluk Akademisi (Quoc Tu Giam) ne dönüştürülmüş.
Hoan Kiem Lake (Geri Dönen Kılıç Gölü) Şehrin çehresine ayrı bir güzellik katan, Eski Şehrin merkezinde yer alan, içinde yer alan tapınağı ile renkli bir göl
Unesco Dünya Mirası Listesi’nde ve Yeni Yedi Dünya Harikası arasında yer alan, Hanoi’ye 170 km uzaklıkta, Vietnam gezisinin olmazsa olmazlarından, doğa harikası Halong Bay’e Hanoi’den günlük veya bir-iki gece konaklamalı tekne turu alabilirsiniz. Biz iki gece Hanoi’de bir gece Halong Bay’de teknede kalmayı tercih ettik. Bir gecelik tur ile Halong Bay’in gündüzü ve gecesini yaşadık bize yeterli geldi.
Vietnam’ın kuzeydoğusunda Tonkin Körfezi’nde bulunan Halong Bay’da, milyonlarca yıl süren jeolojik oluşumlar sonucunda ortaya çıkan 2000 civarında kireç taşı ada ve adacıkları müthiş bir manzara oluşturmuş. Buradaki adalar aynı zamanda bir çok endemik bitki türü ve hayvana ev sahipliği yapıyor.
Ayrıca Halong Bay’in dünyada tanınılırlığını arttıran, başrolünde Catherine Denevue’nun oynadığı ünlü film ‘Indochine’ filminin tanıtım yazısı da linkte.
Ho Chi Minh eski adı ile Saygon, Vietnam’ın güneyinde ve ülkenin en kalabalık şehri. Fransız koloni döneminden kalan estetik binaların dışında Vietnam Savaşı’nı en canlı yaşayabileceğiniz şehir. Şehir büyük gökdelenleri, geniş caddeleri ile tam bir metropol. Bu yüksek binaların yanında tarihi Fransız binaları iyi korunmuş ve şehre ayrı bir hava veriyor. Önce şehirde dolaşıp Fransız Kolonistler tarafından 1880 yılında yapılmış Saygon Nortre Dame Katedrali ve hemen yanındaki tarihi postaneyi gezebilirsiniz.
Yeniden Birleşim Sarayı (Reunification Palace) , Güney Vietnam’ın Başkanlık Sarayı ve Kuzey-Güney Savaşı’nın bitirilmesinde özel bir yere sahip.
Gelelim Ho Chi Minh’de Vietnam Amerika Savaşının acılarını ve mucizesini yaşayabileceğiniz, mutlaka görülmesi gereken iki yere.
Birincisi Savaş Kalıntıları Müzesi (War Remnants Museum); Amerika Vietnam Savaşı’nı bahçesindeki tankı, helikopteri içinde sergilenen çok özel fotoğraflarla içiniz sızlayarak yaşayacağınız, dünyada örneği olmayan ve yakın tarihimizdeki savaşı anlatan bir müze.
Diğeri ise Cu Chi Tünelleri: Mutlaka görülmesi gereken tünellere Ho Chi Minh’den ayrı bir tur alarak gidebilirsiniz, şehre 70 km uzaklıktaki bölgeye, tur kapsamında otobüs ve rehberlik hizmeti de sağlanıyor. Cu Chi tünelleri dünyada örneği olmayan bir mimariye sahip. 250 km’den daha fazla bir alan yer altında örümcek ağı gibi kazılmış, bir kaç katlı yeraltı tünelleri oluşturulmuş. Ülkenin bağımsızlığı ve korunması amacı ile Amerika’ya karşı savaşan Vietnamlı gerillaların yaşam ve savaş alanı ve savaşın kazanılmasında çok önemli bir yere sahip. Gerillaların ve halkın gizlice inşa ettiği çok katlı bir yeraltı şehri.
Ho Chi Minh şehri, Mekong Deltası ve Chu Chu Tünellerini detayı gezmek ister misiniz?
Güneydoğu Asya’nın en uzun nehri Mekong Nehri, Çin’de doğup, 2700 mil süren yolcuğunda Laos, Tayland, Kamboçya topraklarından geçip, Myanmar ve Laos arasında sınır oluyor ve Vietnam topraklarından Güney Çin Denizi’ne kavuşuyor. Vietnam’da verimli toprakların oluştuğu geniş bir alana yayılan delta, Vietnam’ın tarım alanı. Kanallar içerisinde botlar, köyler, evler, tapınaklar, tropik meyve bahçeleri ile ilginç bir deneyim yaşayabileceğiniz bir yer. Delta’da turlar çok organize çalışıyor. Köylülerin kullandığı teknelerine binip, köylerini dolaşıp, zengin çeşitli meyveler, değişik yemekler tadabiliyorsunuz.
Hue
Parfüm Nehri’nin iki yakasına kurulan tarihi şehir Hue, 1802-1945 yılları arasında hüküm süren en son Vietnam Hanedanlığının (Nguyen) başkenti, aynı zamanda dini ve kültürel merkezi olmuş. Hanedanlığın sona erip, Hanoi’nin başkent yapılmasıyla birlikte imparatorluk şehrinin önemi giderek azalmış.
Hue’de Eski Şehir ve Imperial City ile gezinize başlayabilirsiniz. Imperial City içinde bulunan ‘Mor Yasak Şehir’, Çin Pekin’deki Yasak Şehir gibi sadece İmparatorluk Hanedanının yaşadığı şehir.
Şehir tapınaklar ve imparatorluk mezarları ile çok zengin, şatafatlı. İmparatorlar ölmeden önce mezarlarını hazırlıyorlarmış, her biri farklı mimariye sahip bu anıt mezarlar oldukça etkileyici.
Biz bu tapınakların ve mezarların hemen hemen tamamını gezdik. Bu özet yazıda sadece isimlerini belirtiyorum.
Thien Mu Pagoda (Kutsal Kadın Tapınağı)
Tu Duc’s Tomb
Khai Dinh’s Tomb
Minh Mang’s Tomb
Bu arada Vietnam’ın ulusal kahramanı Ho Chi Minh çocukluğunda bir süre bu şehirde ailesi ile yaşamış. Ailenin yaşadığı mütevazı evi de ziyaret edebilirsiniz.
Hue sarayları, tapınaklarını adım adım gezmek ister misiniz?
Vietnam mutfağı dünyada ünlü mutfaklar arasındadır. Diğer Uzakdoğu ülkeleri gibi Vietnam’da da sokak yemekleri çok yaygın.
Vietnam dünyada en çok pirinç üretilen ülkeler arasında dördüncü sırada yer alıyor. Bu nedenle sofranızda öncelikle pirinç göreceksiniz. Pirinç çok değişik formlarda da karşınıza çıkabilir. Pirinç yufkasından (rice paper) yapılan spring roll da bölgeye özel lezzetler arasında.
En ünlü çorbası, et ve sebzeden oluşan Pho çorbası; Bizim tarhana çorbasında olduğu gibi bölgelerin farklı damak zevkine göre içine katılan baharat ve bitkiler değişiyor.
Sebzeli yemekler de yaygın, asıl güzeli çok çeşitli deniz ürünlerini çok ucuza, bol miktarda yiyebilirsiniz. Çeşitli balıklar, kalamar, karides, ahtapot gibi bildiğimiz tatlar yanı sıra salyangoz, yengeç, ıstakoz, kurbağa bacağı, timsah eti gibi ülkemizde az bulabileceğiniz yiyecekler de sizi bekliyor. Yerel biraları çok ucuz ve lezzetli, Vietnam kahvesi dünyaca ünlü, meyveli çayları güzel. Tropikal meyveler çok çeşitli ve lezzetli. Kısaca Vietnam mutfağı denemeye değer değişik lezzetler içeriyor. Biz keyifle değişik yemekler denedik. Tabii köpek eti denemedik. Sadece sokakta yemeğe cesaret edemedik. Alışkın olmadığımız için olsa gerek. Yoksa tüm Uzakdoğu’da sokakta çok ucuza yemek yiyebilirsiniz.
Tropikal meyvelerinizi sokakta dolaşan kadınlardan da alabilirsiniz, lokantalarda da güzel sunumlarla karşınıza çıkabilir.
Vietnam’da Alışveriş
Vietnam’a özgü aslında köylülerin kullandığı şapkalar, Vietnam’ın her yerinde yerli, turist herkesin kafasında göreceğiniz şapkalar çok orijinal. Vietnam’da resim sanatına özel önem veriliyor, Hanoi’de dolaşırken çok sayıda resim atölyesi gördük. Yerel figürler ile yağlıboya tablolar çok renkli El işi, yerel değişik ürünleri her yerde görebilirsiniz. Tekstilde yol kat eden Vietnam’da asıl alınacak ürün ipek kıyafetler olabilir. Hanoi ve Ho Chi Minh’de ünlü gündüz ve gece pazarlarından çok çeşitli ürün bulunabilir. Turistik yerlerin satış yerlerinde aynı ürünlerde fiyatlar ikiye katlanıyor. Alışverişlerinizde pazarlık yapmanızı öneriyoruz.
Son Söz
Uzakdoğu benim için özel çekiciliği olan bir bölge. Vietnam ise yine çok farklı duygularla gezdiğim, özellikle halkın sakinliği, mütevazılığı yanında ülkenin her yönü başka güzel diyebileceğim bir ülke. Bir haftalık sürede üç şehri gezmemize rağmen, ülkede daha uzun süre kalmak isterdik. Kuzeyde Sapa’da pirinç terasları arasında yürüyüş yapmak isterdik. Biz pirinç terasları gezimizi Filipinler’de yaptığımız için Vietnam’da Sapa’ya zaman ayırmadık. Ancak Hoi An’da, Orta Vietnam’da UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan özel şehirde Champa Krallığından kalma Hindu tapınaklarında gezebilmeyi, bu tarih, kültür ve liman şehrinin sokaklarında dolaşabilmeyi isterdik. Yine Dnang’da Pagodoları, Fransız koloniyel döneminin tarihi binalarını gezip, sakin plajlarında deniz keyfi yapabilirdik. Gezginlere Vietnam programlarını yaparken bu üç bölge için de zaman ayırmalarını öneririm. Bizim bu bölgeleri gezme şansımız olmadı maalesef.
Özetle biz üç haftalık Uzak Doğu gezimizin iki haftasını Filipinler’e bir haftasını Vietnam’a ayırdık, çok gezdik ancak iki ülkeye de doyamadık. Yine gider miyim Vietnam’a ilk fırsatta, koşa koşa….Başka söze gerek yok sanırım.
Usta yönetmen Damien Cazelle’in 2016 yılında Oscar ödüllerini silip süpüren ‘La la land’ filmini hatırlarsınız. Türkçeye Aşıklar Şehri olarak çevrilen film baştan sona bir kadın ile erkeğin üzerinden bu enteresan şehri anlatır. En baştaki muhteşem çekilmiş uzun trafik sıkışıklığı sahnesi ve sonrasındaki müzikal tadındaki trafikte kalmış insanların kalabalık dans sahnesi gerçekten etkileyicidir, hatta sinefiller tarafından tüm zamanların en güzel ve özel film açılış sahnelerinden biri olarak nitelendirilir. Benim de çok beğendiğim bu film açılış sahnesi, aslında şehrin insanlara verdiği duyguyu da birebir yansıtıyor.
Ferah, geniş alanlara yayılmış coğrafyasına bakınca insanın bu şehirde oynayası, hatta uçası geliyor, ama altışar şeritli otoyolların bile neredeyse her saat tıkalı olduğunu görünce bu duygu hemen bitiyor, şehir insanın üstüne gelmeye başlıyor, sonra trafik bir ara açılınca tekrar “ya şehir güzel de trafik bir alem” diye oynama ferahlığı insana geliyor, hele benim gibi bir İstanbul aşığı söz konusu olunca… Bu duygu ile yıllardır baş etmeye çalışan koca Kobe Bryant bile yıllar önce pes edip kendi ulaşımını helikopter ile sağlamaya çalışınca bu hayata elim bir kaza ile veda etti (ne yazık ki o gün benim şehirde ziyaretçi olduğum zamana denk geldi). Okuyucuya garip gelecek bu ulaşım tercihi şehir halkı için gayet normal, çünkü çöp tenekesinin üstünde dolaşan sinekler gibi, şehrin tepesinde gece gündüz onlarca helikopter dolaşabiliyor. 50 km kare gibi bir alanda büyüklü küçüklü uçaklar için yaratılmış yedi havaalanı olan bir şehirden bahsediyoruz, normal yani. Bir de sadece helikopter trafiğini kontrol eden küçük merkezleri sayarsak işin içinden çıkamayız.
Trafik sıkışıklığı bu kadar belirgin olan bir şehrin dar bir coğrafyada kurulu olduğunu sanabilirsiniz, öyle değil. Tam aksine dümdüz bir ovada kurulu bu şehrin çok geniş bir alana yayıldığını söyleyebiliriz. Bu soruna yol açan temel neden toplu taşımın bir metropol şehrin ihtiyaçları seviyesinde olmaması. Bu belediyenin tercihi mi, yoksa halk mı talep etmiyor, bilemiyorum ama ortalama Avrupa şehirlerine aşina bir turist için bile berbat denecek seviyede bir toplu taşım sistemi ile insanın üstüne üstüne gelen sayıda lüks araba bolluğu olunca trafik sıkışıklıkları normal hale geliyor.
Los Angeles şehir merkezi Pasifik Okyanusu’nun on kilometre kadar içerisinde kurulu ve küçük bir alanı işgal etmekte. ABD gibi, devasa, yarı kıta/yarı devlet bir ülkenin ikinci büyük şehrinin merkezinin bu kadar küçük olması bir çelişki, ama realite bu… Akşamları iş saatleri bitince, gündüzleri zaten kısıtlı olan canlılığı iyice kayboluyor. Ancak etrafı çok hareketli yerleşim alanları ile kurulu olunca canlılık şehir dışına kayıyor. Venice ve Santa Monica sahil yerleşim alanları bunların başında geliyor. Los Angeles her mevsim güzel havaya sahip bir şehir olduğu için bu bölgeler kış akşamları da dışarıda oturmalı lokanta ve kafeler ile dolup taşıyor. Bundan başka East ve West Hollywood, Melrose, Orange County, Anneheim ve Long Beach gibi biraz daha daha uzak, ama halkın hem yaşadığı, hem de gece/gündüz eğlencesi için geldiği zarif ve canlı bölgeler. Buralarda çok farklı alternatifler ile lezzet ve gusto olarak tatmin olmak çok kolay.
Şehrin Merkezinde Gezilecek Yerler
Şehrin merkezinde yer alan Grand Caddesi sanat damarı niteliğinde. Karşılıklı kurulu iki ana müze olan The Broad ile MOCA (Museum of Contemporary Arts) çok büyük olmayan ama modern Amerikan sanatçılarının en seçkin eserlerinin yer aldığı sanat merkezleri. Bu iki müze için yarım gün yeterli olur. The Broad Müseum yanında ise meşhur Los Angeles Filarmoni Orkestrası’nın (La Phil) konserlerini verdiği Walt Disney Konser Salonu yer almakta. Ünlü şef Gustavo Dudamel’in yönetiminde yoğun bir konser programı olan LA Phil şehirlilere ve ziyaretçilere müzik ziyafetleri çekmekte. Ayrıca, bina farklı sanat etkinliklerinin yapıldığı bir merkez durumunda.
Sanat etkinliklerinizi tamamladıktan sonra biraz yürüme ile şehrin muhteşem bir cazibe merkezine ulaşacaksınız. İkinci el kitap ve plakların satıldığı The Last Bookstore (453 S. Spring Street) meraklıları için tam bir cennet ve bir tam günü burada geçirip çok ucuza kütüphanenizi ve müzik arşivinizi dolduracak alışverişi yapabilirsiniz. Bense girdim ve bir tam gün geçirdim, ortalama 6 USD ödeyerek dünyanın kitabını aldım.
Los Angeles bir çok insanın aklında Lakers basketbol takımı ile yer etmiştir. NBA tarih boyunca bir çok başarısı olan, popüler oyuncuların yer aldığı, sanat ve siyaset çevrelerinden bir çok önemli figürün taraftarı olduğu bu takımın yanı sıra şehrin ikinci NBA takımı olan Los Angeles Clippers da taraftar sayısı ihmal edilmeyecek bir takımdır. Bu iki takımın maçlarını oynadığı Staples Center şehrin tam merkezinde yer alır. Sadece spor karşılaşmalarına değil, neredeyse yılın her günü sanat gösterileri ve konserlere de ev sahipliği yapan bu salon, kapladığı alan açısından İstanbul’daki Sinan Erdem Spor Salonu’ndan daha küçük olmasına rağmen dik tribünlere sahip olması nedeniyle daha çok seyirci kapasitelidir ve şehrin ana buluşma merkezlerinden biridir.
Şehri evsiz insanlar cenneti olarak nitelendirmek yanlış olmaz. Havasının yılın her dönemi güzel olması ve kendilerine çok tolerans gösterilmesi nedenleriyle Amerika’da en çok evsizin olduğu şehrin Los Angeles olması tesadüf değildir. Evsizlere tolerans o kadar fazladır ki, büyük şehirlerde görülmesi zor bir uygulama Los Angeles’ta yıllardır uygulanır, şöyle ki: ABD’de Katma Değer Vergisi yerine eyalet veya şehir/kasaba bazında satış vergisi uygulanır, yani bir ürün veya hizmeti satın alan tüketici fiyat üzerinden belirlenmiş bir yüzde ile ödeme yaparak satın alır. Ayrıca ruhsat,izin vb. gibi zorunluluklar için işletmeci Şehir yönetimine bir vergi ödemelidir. Los Angeles merkez ve etrafındaki kafe ve restoranlar eğer öğleden sonra dörtte dükkanlarını kapatıp etrafındaki boş alanları evsizlere tahsis ederlerse bu iki vergiden muaf kalıyorlar. Yani sayıları çok olan evsizler, bu şekilde şehir yönetimi tarafından sübvanse ediliyor. Bu ekstra uygulamaya rağmen şehrin merkezinde geceleri, el ayak çekilince bütün sokaklar evsiz çadırları ile doluyor, parkları söylemeye gerek bile yok; Şehrin iki ana parkı olan Matthew Park ile Echo Park çoktan evsizler parkına dönüşmüş.
Şehrin en karakteristik bölgeleri arasında Los Angeles’ın kuzey bölgeleri tepelik alanlar gelmektedir, bu bölgeler bu tepelerin yamaçlarında yer alır. LA LA LAND gibi birçok filme dekor olan Griffith Observatory bunların başında gelir.
Rasathane olarak uzun yıllar boyu hizmet vermiş olan bu güzel yapı içinde müzesi, ama daha önemlisi, önünde uzanan müthiş bir şehir ve doğa manzarası ile gezginleri büyülemekte.
Özellikle gün batımlarında bir yanda okyanusun enginliği, önünüzde şehrin tamamını içeren manzara, havada inen kalkan uçaklar ile görüntü aklınıza kazınacak ve canınız bir keyif içkisi isteyecek. Ama bu mümkün değil, çünkü ABD federal yasal düzenlemeleri uyarınca, özel olarak belirtilmedikçe, kamusal alanlarla alkollü içki(bira dahil) yasak ve cezası da ağırdır. Buna rağmen, ortam sizi alıp götürecek ve başınızı döndürecek güzellikte olduğu için dert etmeyeceksiniz. Los Angeles’ın alamet-i farikalarından biri olan beyaz renkli “HOLLYWOOD” yazısı da Griffith ile aynı tepe üzerinde konumlandığı için, yazıyı en yakından görebileceğiniz yerlerden biri burasıdır.
Bundan sonraki duraklar ise sırası ile, Griffith’den indiğinizde yakın sayılabilecek mesafelerde olan Chinese Theatre (on sene öncesine kadar Oscar törenleri burada yapılıyordu), şimdilerde törenlerin yapıldığı Dolby Theatre, West Hollywood bölgesi, Melrose bölgesi ve dünyanın en pahalı ve zarif caddelerinden biri olan Rodeo Drive olacaktır. Her iki tiyatroya gidip gitmeme kararını film ve tiyatro meraklılarına bırakıyorum, ki vaktiniz varsa kesinlikle değer. West Hollywood ile Melrose birbirine bağlı iki bölge olup hem gündüzleri, hem de geceleri yeme, içme ve alışveriş bakımından her yaş ve zevke sahip şehrin sakinlerini ve ziyaretçileri kendine çekmektedir. Ben özellikle, Melrose Avenue ve etrafındaki bağlı sokaklardaki zarif ev ve işyerlerini çok beğendim. Yürüyerek gezmenizi öneririm.
Rodeo Drive ise başlı başına bir dünya, kısa sayılabilecek bir cadde (aslında uzun, ama karakteristik olan kısmı Santa Monica Bulvarı ile Wilshire Bulvarı arasındaki kısım) ama orada yer alan mağazaların görkemi ve vitrin düzenlerini kolay kolay başka bir yerde göremeyebilirsiniz. Alışveriş yapıp yapmamak size kalmış tabii, ama çok beğeneceğinizi umduğum harika bir sanat galerisini gezmenizi önereceğim. Adı Galerie Michael, alıştığınız galerilerden çok farklı, düzenlemesi bir konak gibi ama çok zengin içeriği olan bir galeri, öyle ki Picasso, Chagall, Renoir gibi büyük sanatçıların orijinal eserleri dolu, aynı zamanda çağdaş Amerikan sanatçılarına da bolca yer veriyor.
Los Angeles’ı anlatırken birçok kişi Anneheim’daki Disneyland ve Burbank’taki Universal Studios tavsiyesinde bulunur, buna itirazım yok. Belki uzun yıllar önce bu ritüeli tamamladığım için son gidişimde ziyaret etmek aklıma bile gelmedi. Size, her ikisi için de en az birer gün ayıracağınızı, etkinliklere dahil olmak için uzun süreler bekleyebileceğinizi ve ciddi paralar harcayacağınızı bilerek bunlara karar verin derim. Ben bunların yerine size çok özel bir yer olan ve Akdeniz tutkunlarının özlemini giderecek yer olan Catalina Adası’na gitmenizi önereceğim. Long Beach’den sıklıkla kalkan teknelerle bir saatte varabileceğiniz bu doğa harikası küçük adaya vurulacağınızı biliyorum.
Şehir Merkezinden Uzaklaşınca…
Los Angeles şehir merkezinin güzelliği ile değil, etrafı ile ünlü bir şehir. Berbat olduğunu yukarıda verdiğim toplu taşım sistemine güvenmeden, yakın sayılacak mesafelerde gerçekten çok güzel ve sevimli bölgeler mevcut. Senenin her mevsiminde ılıman iklimi ve Pasifik Okyanusu kıyısında olmanın etkisi ile yaşayanlara ve ziyaretçilere pozitif duygular veren bir kent. Okyanus kıyısında, insana ferahlık veren geniş ve uzun sahiller var. En kuzeyden başlarsak Malibu Beach ve devamında Malibu Pier (burada bir yemek, içki veya kahve önerilir, nefis bir ortam, hele gün batımında), sonra sırayla Santa Monica ve yanı başında Venice Beach, Redondo Beach, hemen altında golf sahaları, ardından muhteşem yat limanıyla Long Beach ve devamı gibi gözüken Huntington Beach ve Newport Beach. Bu bahsettiğim sahil mekanlarını hakkıyla gezmek için tam bir yaz günü ve araba gerekir. Çünkü kısa bir kış gününde hakkıyla buraları gezemezsiniz ve toplu taşım buralarda bir turist için araba olmadan, kabus olur. Ama ne yapıp edip bu sahil şeridini gezmenizi öneririm, çünkü bunu yapmazsanız Los Angeles dünyasını hissetmeniz, bence, hayal olur.
Bu arada bir yol üstü lezzet durağı önerisi: Venice Beach’de sahilden biraz içeride Gjusta, isteğinize göre oluşturulan muhteşem sandviçler ve şarküteri, şarap, bira ve ekmek koleksiyonu ile fiyat/lezzet dengesini muhteşem tutturan bir mekan, deneyin, çok seversiniz (320 Sunset Avenue). Yemek sonrası biraz yürüyelim derseniz Abbot Kinney Bulvarı’nı bir boy yürüyün derim. Çok ilginç mağazalar, sakin ama zarif bir ortam sizi mutlu edecek. Özellikle başka yerlerde göremeyeceğiniz yerel markalar sizi şaşırtacak. (Salt&Straw’daki dondurma çeşitleri ise başlı başına bir güzellik, kesin deneyin. Adres, 1357 Abbot Kinney Boulevard).
Şehirden biraz daha uzaklaşayım derseniz, güneyde Palm Springs’i, kuzeyde ise Santa Barbara’yı öneririm. Santa Barbara güzel bir sahil kasabası, Palm Springs ise çölün ortasında bir zerafet beldesi. Biz Türkler için çok daha özel ve orijinal diye nitelendiriyorum, çünkü çölün ortasında bizi mutlu eden bir kasaba ülkemizde ve Avrupa’da mevcut değil.. Her ikisi de iki buçuk saat kadar bir yolculuk gerektiriyor. Tabii, San Diego da aynı mesafede gidilebilecek çok güzel bir şehir ama şehir olarak gidilince orayla ilgili bir başka yazı gerekeceği için burada bahsetmiyorum.
Yeme İçme Deyince…
Bütün günü şehrin merkezinde geçirdiniz, yoruldunuz ve acıktınız. “Evde olsam da ayaklarımı uzatıp bir film seyredip dinleneyim” diye içinden geçirirseniz Alamo Theather çok yakınınızda (700 W 7th. Street). Makul fiyatlara hem film seyredip hem de nefis yemek ve içkilerinizle ciddi bir keyif yapabiliyorsunuz. Orada yediğim çok lezzetli pizzanın odun ateşinde pişmiş ve taptaze ürünler ile hazırlandığını, özel yapım bira ile sunulduğunu söylersem, sanırım şaşırırsınız.
Şehir merkezinde yemek yediğim diğer yerlere gelirsek, iki yer ödediğim para ve kalite açısından aklımda yer etti. İlki şehrin merkezinde ciddi büyük yer kaplayan Koreatown bölgesindeki Myung in Dumplings. Rahmetli büyük şef ve gurme Antony Burdain’in favori yerlerinden olan bu salaş ve mütevazı mekanda ciddi küçük rakamlara müthiş lezzetler tatmanız garanti. Adres: 3109 W Olympic Blvd B, Los Angeles, CA 90006. Eğer Uzak Doğu yemeklerini seven ve hesap kitabı seven bir gezginseniz burada mutlaka bir ziyafet çekmelisiniz. İkinci mekan ise bir Neo-Brezilya lokantası, adı Woodspoon, adres 107 W 9th St, Los Angeles, internet linki http://www.woodspoonla.com/menu-1. Her iki restoran da, ABD ölçülerinde makul rakamlara harika lezzetler tadacağınız yerler.
Madem restoranlardan söze daldık, devam edelim. Malum, Los Angeles Meksika’ya yakın bir şehir ve bu ülkenin etkisini bir çok konuda hissedebilirsiniz. Bu konulardan biri de Meksika mutfağının tipik örneği olan taco. Şehirde bir çok taco yeri var. Ama bir tanesi var ki, tüm şehir insanlarının tartışmasız sık sık gittiği bir marka: adı Guisados. Şehrin merkez ve yakınlarına konumlanmış yedi adet restoranı var. Kalite, lezzet ve hijyen açısından mükemmel, üstelik gayet hesaplı. Alkollü içki yok, ama gelirken kendi içkinizi getirmenize kimse karışmıyor. Biz kendi tekilamızı götürdük ve zevkimize göre ısmarladığımız o güzelim taco dürümlerle, koca şişe nasıl bitti, anlamadık.
Japon çorbası diyebileceğimiz ramen ise Silverlake Ramen’de yenilebilir. Fiyat makul, porsiyon devasa, lezzet olağanüstü. Adres ise 2212 Sunset Bulvarı. Sağlıklı iseniz haz ve keyif, hasta iseniz iyileşmeniz garanti… Hamburgersever iseniz şehirde herkes size In-N-Out Burger’i önerecektir. Şehrin değişik bölgelerinde rastlayabileceğiniz bu lokal zincir restoranda, tadlar bizzat tarafımca test edilmiş ve kocaman bir okey almıştır.
Zarif bir akşam yemeği için ise şehirde geçirdiğim yaklaşık üç haftada beni en çok etkileyen yer The Factory Kitchen oldu (https://thefactorykitchen.com/). Şehrin sanayi mahallesi diyebileceğimiz bir bölgesinde depodan bozma büyük bir mekanda yer alan bu muhteşem restoran İtalyan mutfağı üzerine ve tüm hamur işi ürünler anında, gözünüzün önündeki devasa mutfakta hazırlanıyor. Her yemek mükemmel ama menünün en ucuzu olan “mandilli di seta”, bir alamet-i farika. Mendil büyüklüğündeki (mandilli = mendil ??? Amma güzel benzerlik!) pesto soslu bu lezzet güzelliği için bile buraya gitmeye değer. Bulunduğum akşam, istisnasız her masada en az bir tabak bu yeşil renkli sanat eseri yemeği gördüğümde afallamıştım. Adres 1300 Factory Place, no 101.
Veda Vakti Gelince…
“ Çok lokal bir film”… Quentin Tarantino’nun son filmi “ Bir Zamanlar Hollywood’da” için Ekşi Sözlük’te bir yazı bu ifade ile başlıyor. Çok doğru bir tanımlama. Bu doğal, çünkü kendisi Los Angeles fanatiği bir yönetmendir. Yaşadığı, hatta hayran olarak yaşadığı bu şehir için yaptığı bu filmi izlerseniz yukarıda bahsettiğim tüm mekanları bazen arka, bazen de ana dekor olarak görürsünüz, üstelik Margot Robbie, Leonardo di Caprio ve Brad Pitt (2020 Yardımcı Oyuncu Oscar ödülünü bu film ile kazanmıştır) gibi üç ustanın ve güzel insanın eşliğinde. Filmde Tarantino bir şehrin merkezine gider, oradan okyanus kıyısına uzanır, sonra Hollywood caddelerinde oyuncularına tur attırır, arada şehrin etrafındaki çorak arazilere set kurar, acıkanlara klasik (kuruluşu 1931) Meksika lokantası El Coyote’de (7312 Beverly Blvd) ağzınızın suyunu akıtacak margarita içirir ve yemek yedirir, en sonunda da şehrin kuzeyindeki tepelerde filmin can alıcı sahnelerini bize sunar. Biz de, şehri artık gezen ve aşina olan insanlar olarak Chazelle ve Tarantino ustalara saygılarımızı sunarız.
Yazımın başlığındaki sorunun cevabını bana sorarsanız, politik olarak “ikisi de” derim. Ama “illa ki birini seç” diye sorarsanız…? Tarantino ustaya gülümserim.
Kuzey Makedonya hem Balkan, hem Akdeniz ruhunu yaşatan bir ülke. Makedonya toprakları tarihi boyunca büyük imparatorlukların bir parçası olmuş. Büyük İskender, Roma, Bizans ve Osmanlı bu topraklarda hüküm sürmüş. Zengin tarihinin yanı sıra sayısız dağlar, üç ulusal park, 53 göl, Vardar Nehri, vadiler, mağaraları ve hayranlık uyandıran doğası ile Balkanların özel bir bölgesi.
Kuzey Makedonya’nın başkenti Makedonca adı ile Skopje, Romalılar döneminde Scupi, Osmanlı döneminde Üsküp, bizim de halen Üsküp diye adlandırdığımız şehir. Yazımızda alışkın olduğumuz isimle Üsküp olarak kullanacağız şehir ismini. Üsküp değişik bir şehir, sanki dünyada benzeri bulunmayan bir şehir yaratılmış. Bu değişiklik tarihi doku üzerine yakışmış mı, güzel bir şehir çıkmış mı ortaya? Yoruma açık, gezip, görmek ve tarihini okumak lazım. Kuzey Makedonya Yugoslavya’nın dağılması ile 1991 yılında bağımsız bir cumhuriyet olarak kurulmuş. Genç cumhuriyetin başkenti Üsküp’te bağımsızlığının 20. yılı kutlamaları kapsamında ‘Üsküp 2014 Projesi’ ile şehrin bir bölümü dev boyutlarda ve sayısız heykellerle ve binalarla donatılmış. İşin ilginç yanı yeni yapılan birçok binaya antik, tarihi bir görüntü verilmeye çalışılmış. Ülkenin üçte biri yoksulluk içinde yaşarken, işsizlik oranı % 25 iken milyon eurolar bu heykellere, binalara ayrılmış. Proje kapsamında şehrin gerçek tarihi bölümü, Osmanlı eserlerinin, sokaklarının yaşadığı doğusu, Roma döneminden kalan şehrin en yüksek noktası tarihi kale ise hiç bir restorana uğramamış.
Niçin Üsküp
Üsküp klasik bir Avrupa şehrinin ötesinde anlam taşıyor bizler için. Şehir beş yüzyıldan daha uzun süre Osmanlı egemenliği altında yaşamış. Eski şehrin her köşesi bu ruhu yaşatıyor. İstanbul’dan sonra Avrupa’da en büyük tarihi Türk Çarşısı Üsküp’te yer alıyor. Küçük bir Anadolu şehrinde dolaşıyormuş gibi hissederek tarihi çarşı sokaklarında alışveriş yapabilirsiniz. Kahvelerde demleme çayınızı börek eşliğinde içip, Türkçe müzik dinleyip, Türkçe sohbet edebilirsiniz. Nerede Avrupa etkisi diye merak ederseniz, şehir karşıtlıklarla dolu. Şehrin doğusu eski şehir, müslüman, doğu ruhu, şehrin batısı modern, Ortodoks, batı yüzü. Doğu ve batıyı Vardar Nehri ikiye ayırıyor. Üsküp İslam ve Hristiyan kültürünün tam anlamı ile eklektik bir karışımı.
Öncelikle Makedonya Türk turistlerin 60 güne kadar vizesiz gezebileceği bir ülke. Bu nedenle Türklerin ilgisini çeken bir ülke. Ayrıca İstanbul’dan sadece 1.5 saatte direk uçulabilen, ya da kara yolu ile kolay ulaşılabilecek bir ülke.
Üsküp gezisi bütçenizi diğer Avrupa ülkeleri gibi sarsmayacak boyutta olacaktır. Konaklama uygun fiyatlı, 25-30 euro’ya iki kişilik oda bulunabiliyor. Yeme içme için 3-10 euro arasında lezzetli menüler tadılabiliyor.
Eski şehirde damak tadımıza uygun yemekler, özellikle kebap, kuru fasulye, börek, tatlı bulabilirsiniz. Avrupa tarzı yemek ararsanız sadece bir köprü geçip batı mutfağını deneyebilirsiniz.
Gece eğlencesini sevenler için de seçenekler bol. Ayrıca yerel şarap ve yerel biralar da uygun fiyatlı.
Üsküp şehir merkezinde birçok yeri görmeye bir gün yetebilir. Biz iki gece kalmayı tercih ettik. İlk gün Matka Kanyonu’nu gezip, ikinci gün yürüyerek eski ve yeni şehri dolaştık.
Kısa Tarihi
Makedonya toprakları Büyük İskender’den sonra, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetinde kaldı. Osmanlı İmparatorluğu İstanbul’un fethinden de önce ilk kez 1371 yılında topraklara adım attı, Üsküp, Manastır (Bitola) ve Selanik’ten 1913 yılında da çekilmek zorunda kaldı. 1912-1913 yıllarında Bükreş Anlaşması ile bölge toprakları üçe ayrıldı. 1944 yılında Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti olarak Tito’nun Başkanlığında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin altı Federe devleti arasında yer aldı. 1991 yılında ise Yugoslavya Federasyonu’nun parçalanması sonunda bağımsız bir cumhuriyet kuruldu. Makedonya adı Büyük İskender’in Hindistan’a kadar uzanan İmparatorluğu’nun adıydı. Yunanistan Büyük İskender’in ve Makedonya İmparatorluğu’nun kendi tarihinin ve bölgenin adı olduğunu savunarak Makedonya’nın bu ismi kullanmasını kabul etmemektedir. Yunanistan 1991 yılından bu yana ülkeyi bu isimle tanımadığı gibi Nato ve AB üyeliklerine de karşı çıktı. Olumlu bir gelişme ise iki ülke arasında yakın zamanda anlaşma sağlanmış ve ülke adı Kuzey Makedonya Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir.
Üsküp 1991 yılında genç ülkenin başkenti ilan edilmiş. 1963 yılında yaşanan büyük yıkıma yol açan deprem sonrası, şehrin büyük kısmı yeniden yapılmış. Asıl 2014 Projesi ile çok farklı bir yeni şehir ortaya çıkmış, ancak Üsküp uzun yıllar Osmanlı egemenliğinde yaşadığından eski şehir bu dokuyu korumuş.
Makedonya’nın % 60’ı Makedon, kalan % 40 Arnavut, Türk ve diğer milletlere ait. Üsküp Türk nüfusunun yoğun olduğu şehirler arasında.
Ulaşım
Üsküp’e THY ve Pegasus Havayolları’nın tarifeli uçuşları bulunmaktadır. Üsküp Skopje Havaalanı’na İstanbul’dan 1,5 saatte ulaşılabiliyor. (Üsküp Büyük İskender Havaalanı ismi Yunanistan ile yapılan anlaşmalar sonrası Üsküp Havaalanı olarak 2018 yılında değiştirildi). Biz İstanbul Belgrad gidiş, Üsküp dönüş olarak uçak biletlerimizi almıştık. Sırbistan’ın başkenti Belgrad’tan Üsküp’e direk otobüs ve tren seferleri bulunmakta. Belgrad Üsküp arası otobüsle 6-7 saat sürmekte. Aynı şekilde gezinizde birden çok Balkan ülkesi planlıyorsanız, başkent Üsküp’e karayolu veya havayolu ile ulaşmak da son derece kolay. Özellikle Kosova’nın başkenti Priştine Üsküp arası otobüs yolculuğu sadece 1 saat 20 dakika sürmektedir. İstanbul’dan Priştine’ye direk uçuş bulunmaktadır. İstanbul’dan Esenler Otogar’ından birden çok firma direk Üsküp’e otobüs kaldırmaktadır. Ancak Bulgaristan’dan geçeceği için transit vize gerekmektedir.
Havaalanı şehir merkezine 25 km uzaklıkta. Taksi ile 15-20 euro tutmakta, ayrıca otobüs ile de merkezi ulaşmak mümkün.
Biz nasıl Üsküp’e ulaştık derseniz, farklı bir rota denedik. Bir haftalık programımızda Makedonya ağırlıklı gezmek istedik ancak önce İstanbul Belgrad uçtuk. Sırbistan’da başkent Belgrad’a 2,5 gün ayırdık. Belgrad’tan Üsküp aktarmalı olarak Makedonya’nın en gözde şehirlerinden Ohrid’e otobüsle geçip, Ohrid’te 2 gece konakladık. Yolculuğumuzu da özellikle gece yapmayı tercih ettik. Dönüşümüz Üsküp’ten olacağı için Üsküp’ü en sona bıraktık. Ohrid Üsküp arası sık kalkan otobüsler ile 3 saat civarında sürüyor. Ancak biz dört kişi olduğumuzdan ayrıca iki şehir arasında başka yerler de görmek istediğimiz için bir taksi kiraladık. Otobüs kişi başı 10 euro iken biz taksiye toplam 90 euro ödedik ancak daha çok yer gördük ve Üsküp’e gelmeden Matka Kanyonu’na uğradık.
Üsküp şehir içi ulaşıma gelince, şehirde metro ile ulaşım yok. Şehir içi ulaşım kırmızı iki katlı otobüslerle yapılıyor, bileti önceden almanız veya otobüste ödemeniz mümkün. Taksi ücretleri de yüksek değil, ancak pazarlık yapmanız önerilir. Aslında Üsküp merkezde her yere yürüyerek gidebilirsiniz. Biz şehir içinde bir kez otel değiştirirken taksi kullandık, bir de dönüşte. Havaalanına gitmek için birkaç taksiye fiyat sorduk, 20 ile 25 euro fiyat verdiler. Sıkı pazarlık ile 16 euroya bir taksi ile anlaştık, aklınızın bir köşesinde dursun.
Konaklama
Üsküp’e iki gece ayırdık. Her fiyatta oteli booking.com’dan bulunabileceğini söylemeye gerek yok. Genellikle tercihimiz merkezi yerde konaklamak olabilir. Üsküp’te merkezi yer bulmak çok kolay, şehir küçük eski şehir veya yeni şehir fark etmez birçok yeri yürüyerek gezmek mümkün. Biz hem eski şehir hem yeni şehirde konakladık. Hiçbir gezimizde şehir içinde otel değiştirdiğimiz olmamıştı. Tarihi bir bölgede kalıp yürüyerek gezmeyi düşündüğümüz için eski şehirde bit pazarı civarında bir otelde iki gecelik yerimizi booking.com dan ayırtmıştık. Açıkça belirtmek gerekirse ilk otelimizde beklediğimiz temizliği ve ferahlığı bulamadık. Otel eski, sıkıcı, üstelik nevresim bile yoktu, eski bir çarşafın üzerine battaniye konmuştu. İlk gecenin sabahı hemen ayrıldık.
İkinci günümüzde şehrin yeni bölgesine geçip, bir gece için Makedonya Meydanı’na yakın bir Aparta geçtik. İkinci yerimiz son derece temiz ve merkezi idi ve oda fiyatı sadece 5 euro fazlaydı. Siz de yanılıp şaşıp aynı otelde yer ayırtmayın diye ismini belirteyim, Otel Santos gecelemeyi düşünecek bir otel değil. Makedonya Meydanı’ndaki apart Calla Bella Residence’ın tek dezavantajı üç odanın aynı banyoyu kullanması idi, ancak üçüncü oda boş idi ve biz bir gece için dört arkadaş aynı banyoyu kullanmaktan rahatsız olmadık. Fotoğrafta iki otelimizin de görüntü farkı Üsküp’ün iki bölgesinin farkını da açıkça yansıtmakta.
Üsküp Gezilecek Yerler
Bu yazıda önce Üsküp merkezdeki gezilecek yerleri anlatıp daha sonra civarda zamanınız olursa veya bizim gibi taksi veya kiralanmış araba ile uğrayabileceğiniz yerleri de tanıtmak isterim.
Gezimize önce tarihi eski şehirden başlayalım. İki şehri Vardar Nehri üzerindeki tarihi Taş Köprü ayırıyor. Tabi Vardar Nehri üzerinde yeni köprüler de bulunuyor.
Taş Köprü
Taş Köprü. Üsküp’ün merkezinde Vardar Nehri’nin üzerinde yer alan Üsküp’ün sembolü tarihi yapı. Köprünün 15.yy’da Fatih Sultan Mehmet döneminde yapıldığı düşünülmektedir. Aslında ilk olarak 6.yy’da İmparator Justinian zamanında burada bir köprü olduğu ancak 518 yılında depremde yıkıldığı, daha sonra Osmanlı döneminde şimdiki köprünün yapıldığı bazı kaynaklarda belirtilmektedir. Üsküp’ü ziyaret edenler bu köprüden mutlaka geçerler. Köprü sadece fiziki olarak değil birçok anlamda şehri ikiye ayırmaktadır. Doğu ile batıyı, eski ve tarihi bölge ile yeni ve modern bölgeyi, müslüman kesim ile ortodoks hristiyanların yaşadığı bölgeleri ayırmaktadır. Blok taştan yapılan, 13 kemerli, 214 metre uzunluğunda ve 6,33 metre genişliğindeki köprü bugün sadece yaya trafiğine açıktır.
Türk Çarşısı
Taş Köprü’den doğu yakasına yürüyerek Osmanlı’dan kalan miras Türk Çarşısı’na ulaşıyoruz. Bu Çarşı İstanbul’dan sonra Avrupa’da yer alan en büyük Türk Çarşısı. Arnavut kaldırımlı, dar sokakları, cumbalı evleri, dükkanlardaki ürünler, restoranlar, kebap kokuları, demleme çaylar içebileceğiniz kahveler, börek ve tatlıcı dükkanları ile bizim memleketteyiz diyoruz.
Murat Paşa Cami
Türk Çarşısı gezimiz sırasında karşımıza çıkan Murat Paşa Cami 15.yy’da Osmanlı döneminde yapılan, Balkanların en eski camileri arasında sayılmaktadır. Cami adını Yavuz Sultan Süleyman’ın veziri Murat Paşa’dan almıştır. Cami halen ibadete açıktır ve cuma günleri Türkçe vaaz verilmektedir.
Çifte Hamam
Murat Paşa Cami’nin karşısında yer alan Çifte Hamam’da bir yandan restorasyon devam ederken içerisi ziyaretçilere açıktı. Modern sanat galerisi olarak kullanılan tarihi hamamda 50 dinar karşılığı sergilenen eserleri görebildik. Eserden çok değişik tasarımla düzenlenmiş bölümleri demek daha doğru sanki.
Kurşunlu Han
Kurşunlu Han eski şehirde halen ayakta kalan Osmanlı Hanlarından biridir.Han 1550 yılında yapılmış, 1787 yılında hapishaneye çevrilmiş. Biz gece ve gündüz gezebildik. Gece ışıklandırılmıştı, müzik çalıyor ve içeride bir resim sergisinin açılışı yapılıyordu. Gündüz de hareketli idi, tarihi eserin korunmuş ve kullanıma açık olması eserin yaşamasını da sağlamış.
Kapan Han
Tarihi Kapan Han’ın 15.yy’da İsa Bey tarafından yaptırıldığı kaynaklarda belirtilmektedir. İki kattan oluşmakta, üst katın tüccarların konaklamaları, alt katın atlar ve mallar için düzenlendiği düşünülmektedir. Günümüzde 44 odalı hanın üst katı İmam Hatip Lisesi olarak, alt katları cafe ve restoran olarak kullanılmakta. Biz sabah erken saatlerde dolaştığımızdan henüz kafeler ve dükkanlar açılmamıştı, han içinde hareket görünmüyordu.
Mustafa Paşa Cami
Mustafa Paşa Cami, hem konumu hem de mimarisi nedeniyle Mekodonya’daki en güzel camiler arasında sayılmaktadır. Kalenin karşısındaki tepede Üsküp’e hakim bir konumdadır. 15.yy sonunda 2. Beyazıt ve Yavuz Sultan Selim döneminde vezirlik yapan Mustafa Paşa tarafından yaptırılan güzel cami görmeye değer. Caminin yanında Mustafa Paşa’nın türbesi bulunmakta, ancak bizim ziyaretimiz sırasında kapalı idi.
Üsküp Kalesi
Üsküp Kalesi de MS. 6.yy da Roma döneminde yapılmış, depremde yıkılmasına rağmen tekrar yapılmış. 1963 yılındaki depremde hasar görmüş ancak hiç restorasyon geçirmemiş. Kale içinde görülecek fazla bir şey bulunmamakta, ancak şehrin yüksek noktasından Üsküp görüntüsü için zamanınız varsa çıkmaya değer.
Eski şehir bölgesinde en son Üsküp Kalesi’ne tırmandık. Şimdi Taşköprü yönüne dönüp son Osmanlı eseri Hamamı görüp yeni şehre ilerleyelim.
Davut Paşa Hamamı
Doğu yakasında Taş Köprü’nün yanında yer alan Davut Paşa Hamamı, II.Beyazıt zamanında vezirlik yapan Davut Paşa tarafından 15.yy’ın sonunda inşa edilmiş. Kadın ve erkekler için aynı özelliklere sahip iki bölümden oluştuğu için çifte hamam olarak ta adlandırılmaktadır. Hamam olarak kullanıldığı dönemde içinden şifalı su çıkmaktaymış. Hamam 1948 yılında Makedonya Ulusal Galerisi olarak kullanıma açılmış. Bizim bulunduğumuz saatte içerisi kapalı olduğundan gezme şansımız olamadı.
Yeni Şehir
Eski şehrin Taşköprü yakınındaki Osmanlı eseri Davut Paşa Hamamı ile Osmanlı tarihi eserlerini gezme bölümümüzü tamamladık. Sıra yeni şehre geldi ancak yeni şehrin meydanına ulaşmadan Taş Köprü’nün yine doğu tarafında modern yapılar, müzeler ve heykellerle devam edelim.
Eski şehrin sokaklarından çıkıp Taş Köprü’ye doğru yürürken bizi İskender’in babası, Makedonya Kralı II. Philip’in devasa heykeli karşılıyor. Yüzü oğlu İskender’in heykeline dönük sanki doğu yakasından batı yakasındaki oğlunu selamlıyor.
Philip heykelinin nerede ise 10 adım ilerisinde İskender’in annesinin hamileliği ve İskender’in çocukluğunda annesinin kucağındaki sahnelerden oluşan daire şeklinde yerleştirilmiş heykel grubu bulunuyor.
Annelik heykellerinin köprüye doğru solunda, antik Yunan stili görünüşlü olmasına bakmayın ancak 2014 yılında açılışı yapılan Arkeoloji Müzesi Binası dikkat çekici.
Arkeoloji Müzesi
İtalyan stili mermer üç katlı binası ile Arkeoloji Müzesi 6.000 m2 lik alana kurulmuş Makedonya tarihine ilişkin eserler, objeler sergileniyor. Vardar Köprüsü’ne bakan yönündeki Art Bridge üzerine çok sayıda heykel yerleştirilmiş.
Müzede Makedon tarihi açısından önemli arkeolojik eserler, yanı sıra balmumu heykeller, video animasyonları da bulunmaktadır. Müzenin en değerli parçalarından biri olarak orjinali İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde bulunan İskender’in Lahdi’nin replikası da sergilenmektedir. Replika da olsa İskender’in memleketinde olmalı lahiti diye düşünülmüş belli ki. Müze saat 10.00-18.00 arası açık, giriş ücreti 300 MKD.
Makedonya Bağımsızlık Mücadelesi Müzesi (Museum of the Macedonian Struggle for Independence)
Annelik heykelinin çaprazında at heykellerinin arkasındaki bina ise Bağımsızlık Müzesi. Bir müze gezmek için zamanımız vardı ve bu müzeyi dikkatli seçmeliydik. Birçok gezimde Arkeoloji müzelerini tercih ederken Üsküp’te karşımıza çıkan Bağımsızlık Müzesi bizi araştırmaya sevk etti. Bu ülkede bu müzenin görülmesi gerektiği kararını verip müzeye girdik. İyi ki bu kararı almışız, düzenlemesi, tarihi bilgilerin sunumu ve rehberlik hizmetinin başarısı ile gerçekten çarpıcı bir müze ile karşılaştık.
Müze 2011 yılında açılmış, Makedon halkının bağımsızlık mücadelesinin tarihsel sürecini anlatıyor. Osmanlı döneminden başlayan süreç, I.ve II. Dünya Savaşları dönemi, Yunan, Bulgar, Slavların müdahaleleri, Yugoslavya Federe Devleti dönemi ve nihayet 1991 yılında bağımsız devlet oluşunu çok başarılı bir müzecilik anlayışı ile sergilemekte. Müzede 16 bölümde 109 balmumu heykelden ve tablolardan oluşan sunumla bu mücadeledeki önemli kahramanlar, olaylar, belgeler sergilenmekte. Makedonya topraklarında yetişen Atatürk’ün balmumu heykeli de yanında Makedonya’lı sevgilisi Elena ile birlikte müzede yerini almış. Müzenin ücretsiz rehberi bizim dört kişilik grubu özel olarak gezdirdi. Böyle bir müze rehberle gezince daha anlamlı oluyor. Müzede Makedonya gezisi öncesi kısa tarih okuması ile çok sınırlı bir bilgiye sahipken müze çıkışı ülkenin tarihi hakkında çok kalıcı bilgiler edinmiş olduk. Müze giriş ücreti 300 MKD, müze saat 10.00 ile 18.00 saatleri arasında açık. Müzenin giriş salonu dışındaki bölümlerde fotoğraf çekmek yasak. Tarihe ilgisi olan olmayan, müze seven sevmeyenler Üsküp’te bir müze gezmeyi düşünenlere bu adı ve sunumu özgün müzeyi görmelerini öneriyorum.
Makedonya Meydanı
Makedonya Meydanı şehrin kalbi. Heykellerin en büyüğü, 22 metre yüksekliğinde Büyük İskender Heykeli bu meydanda the Warrior on a Horse (Atlı Savaşçı) adı diye yer alıyor. Yunanistan ile tarihi tartışmalar nedeni ile heykele açıkça Büyük İskender adını verememişler. İskender’in heykelinin altındaki sütuna 8 bronz asker, küçük havuzun kenarlarına da sekiz bronz aslan yerleştirilmiş, dört aslan ağzından müzik eşliğinde havuza su fışkırtmakta. Heykel 2011 Makedonya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının 20.yılı çalışmaları kapsamında yapılmış. Kafeleri, restoranları, mağazaları ve kalabalığı ile canlı bir meydan. Meydana açılan sokaklar da geniş, ferah.
Yeni şehir bölümünde kafanızı çevirdiğimiz her yönde, her boyutta heykellerle karşılaşıyoruz. Bu heykeller arasında Doğu Roma İmparatoru Justinianus, Bulgar İmparatoru Çar Samuil, şehrin azizleri, kril alfabesinin mimarları, Rahibe Teresa, Osmanlı’ya karşı savaşan gerillaların ellerinde bıçak ve silahlı heykelleri, tiyatro sanatçıları, müzisyenler gibi çok çeşitli karakter bulunuyor.
Yeni şehir bölümünde o kadar çok heykel var ki tüm heykelleri görüp fotoğraflamak ayrı bir mesai gerektiriyor sanki. Çektiğim fotoğraflardan bir grup paylaşsam da gerçek sayıyı tahmin edemiyorum.
Makedonya Meydanı’na açılan Pella Cadde’sine üzerinde Makedonya yazan bir tak kondurulmuş, Paris’teki Arc de Triomphe özentisi ile.
Rahibe Terasa Evi
Makedonya Meydanı’na açılan Macedonia Caddesi’nde Rahibe Teresa Evi bulunmakta. Kendisini tüm dünyada hayır işlerine adayan Hayırsever Misyonerler Cemaati’nin kurucusu Rahibe Teresa, 1979 yılında Nobel Barış Ödülü almış. Üsküp doğumlu olduğu için evi onun adına 2009 yılında açılmış. Evin olduğu yerde Rahibe Teresa’nın vaftiz edildiği Katolik Kilisenin olduğu söyleniyor. Evin alt katı müze olarak düzenlenmiş ve Rahibenin özel eşyaları da sergileniyor. Üst katta ise bir şapel bulunmakta. Evin içi belirli saatlerde rehber eşliğinde geziliyor, bizim gittiğimiz saatten bir saat sonra başlayacak turu bekleyecek zamanımız olmadığı içini gezemedik.
Üsküp Şehir Müzesi (Museum of the City of Scopje)
Üsküp Şehir Müzesi 1948 yılında kurulmuş, 1970 yılında da Eski Tren İstasyonu’na taşınmış. Müzede Üsküp bölgesinin arkeolojik, tarih, etnoloji, sanat tarihi ilişikin eserleri sergilenmektedir. Binanın ön cephesindeki saat 1963 yılında büyük depremde saat 5.17’de durmuş. Depremin hüzünlü de olsa anısına öyle korunmuş saat. İçeride ise depremle ilgili bir bölüm ayrıldığı o bölümün görmeye değer olduğu diğer bölümlerinin biraz ihmal edilmiş olduğu kaynaklarda belirtilmiş. Müze pazartesi günleri dışında saat 7.00-15.00 arası açık. Biz bu müzeye zaman ayıramadık.
Vodna Dağı Milenyum Hacı
tripadvisor.com.tr
Vodno Dağı ve üzerinde yer alan Milenyum Hacı Üsküp’ün her noktasından görünüyor. Şehrin en yüksek zirvesine teleferik ile ulaşmak mümkün. Turistler için tüm şehrin manzarasını seyretmek amacının yanı sıra Hıristiyanlığın 2000’inci yılı adına yapılan dev hacı görmek te diğer bir amaç olabilir. 1040 metre yükseklikteki Vodva Dağı’nın zirvesine yerleştirilen hacın kendisi 66 metre yükseklikte. Haçın en yüksek noktasına çıkmak için bir de asansör bulunmakta. Çevresinde restoranlar, kafeler de yer alan bu dev haç Makedon Ortodoks Kilisesi, devlet ve tüm dünyadaki Makedonlardan toplanan bağışlarla inşa edilmiş. Biz bu noktaya çıkacak zaman yaratmadık şehirden gündüz ve gece ışıl ışıl görüntüsünü izlemekle yetindik. Milenyum Haçı’nı görmeye gidenler için bölgeye yakın Makedon Köyü’nü ziyaret etmeleri de önerilmekte. Ulaşım için şehir içindeki otobüslerle teleferiğin başlangıç noktasına gidip oradan teleferiğe binmek gerekiyor. Teleferik fiyatı 100 MKD.
Üsküp’e Yakın Yerler
Matka Kanyonu
Üsküp gezinizde yarım günümüzü ayırdığımız doğa harikası, Treska ve Vardar Nehri’nin birleştiği yerde baraj gölünün üzerinde olan Matka Kanyonu görülecek yerler listesinde yerini almalı. Üsküp’e 15 km uzaklıkta, taksi kiralayarak (20 Euro civarında) veya Vero AVM’nin önünden kalkan otobüslerle ulaşabilirsiniz. Biz Ohrid’ten taksi kiralayarak geldiğimiz için Üsküp şehir merkezine gitmeden kanyona uğradık.
Kanyonda 14 km’lik yürüyüş parkuru da var. Ayrıca kanyonda yer alan Vrelo Magarası bir doğa harikası. Vrelo mağarasının tam derinliği ölçülememiş, ancak dünyadaki en derin mağaralar arasında sayılan mağara içinde milyonlarca yılda oluşmuş sarkıtlar bulunmakta. Kanyon içinde tekne veya kano ile gezilebiliyor. Tekne konusunda bir uyarıda bulunmam gerek. İki tür yolculuk var, birincisi kanyon boyunca 4 km, 25 dakika süren 200 MKD ücretli olan. Biz ilk bulduğumuz tekneye atlayıp bu geziye katıldık. Ancak ikinci tur bir saatlik, içinde karşı kıyıda bulunan mağarayı da gezebileceğiniz 400 MKD’lik tur. Kanyona kadar gitmişken Vrelo Mağarası’nı da gezmek gerekli gibi görünüyor.
Kanyonun girişinde tarihi bir kilise bir otel ve restoran kafe yer almakta. Otel böylesine huzur dolu ortamda gecelemek isteyenler için bir seçenek ancak Üsküp’e göre fiyatının yüksek olacağı açık. Restoran da tek ve böylesine güzel manzaralı bir yere kurulduğundan fiyatları bir parça yüksek olabilir. Ancak tekne gezisi sonrası kanyona karşı kahve veya soğuk bir şeyler içmeye de değer. Biz burada içecek molası vermeyi tercih ettik.
Buraya kadarki bölümde Üsküp merkezde görülecek yerler ve Matka Kanyonu’nu anlatmaya çabaladık. Makedonya tarihi ve doğası ile zaman geçirilecek keyifle gezilecek bir Balkan ülkesi. Araba kiralayarak seyahat edecekler için Ohrid Üsküp arasında görülmesi gereken birkaç yerden de söz etmeden olmaz.
Biz Ohrid Üsküp arasını dört kişi taksi ile gezdiğimizi belirtmiştim. Taksi şoförümüz bize gerçek anlamda rehberlik yaptı ve yol üstündeki önemli yerlere uğrayıp detaylı tanıtım yaptı.
Yolculuğumuzda Ohrid’den çıkıp, önce Struga’yı görüp nehir kıyısından, vadilerin arasından gözümüzün yeşile doyduğu bir yolculuk yaptık. Mavrovo Ulusal Park’ın içinde yolculuk yaptık. Mavrovo Ulusal Park ülkenin kuzey batısında yer alan, ülkenin üçüncü büyük ulusal parkı.
Ulusal Park nehir yatakları, vadiler, kanyonlar, şelaleler, göller, dağlar, dağlar arasındaki geçitler ile doğa sever turistler için görülmesi gereken bir bölge. Ayrıca parkın bitki ve hayvan çeşitliği de çok zengin. Doğa sporcuları burada çok daha fazla zaman geçireceklerdir ancak biz araba ile manzaranın çekiciliği karşısında çok sık fotoğraf molası vererek yola devam ettik.
Yolculuk sırasında ilk durağımız 1020 yılında St. John Bigorski Manastırı’nın yanındaki restoranda börek molası oldu. Hem yediklerimiz hem de yoğun yeşil arasındaki tarihi dokuda mola iyi geldi.
Batık Kilise
Mavrovo Ulusal Park’ta yer alan göllerden biri olan olan Mavrovo Gölü çevresi, yeşili doğal güzelliği ile çekicibir yer. Bahar ve yazın balık tutmak, yürüyüş ve dinlenmenin yanı sıra kışın da kayak merkezi ile turist çeken bir bölge. Biz batık kilise Saint Nicholas’ı görmek için göl çevresine uğradık. Yapay bir göl olan Mavrovo Gölü’ne 1953 yılında yapılan baraj sonrası, 1856 yılında yapılan tarihi kilise sular altında kalmış. Gölün kıyısına daha yüksek bir bölüme yeni bir kilise yapılmış. Gölün sularının çok yüksek olmadığı zamanlarda batık kilisenin yanına ulaşılabilmekte. Mayıs ayında gittiğimizden kilisenin yanına inip içini de görme şansına sahip olduk. İnsanoğlunun bu baraj yapma sevdası bizim Hasankeyf, Halfeti de olduğu gibi yerine konamaz, ölçülemez zenginlikteki tarihi mirasımızı sular altına gömmemize yol açıyor. Burada sadece bir kilise sular altında kalmış bize göre daha şanslılar diye düşünebiliriz.
Tetova (Kalkandelen)
Tetova Şar Dağları’nın eteklerine kurulmuş, Pena Nehri’nin iki yakasına konumlanmış Kuzey Makedonya’nın beşinci büyük şehri. Üsküp-Gostivar karayolu üzerinde. Osmanlı dönemindeki önemli rolü ve Türk nüfusunun yoğunluğu nedeniyle şehir Türkçe adıyla -Kalkandelen- olarak bilinmektedir. Bugün şehirde Arnavut müslümanlar nüfusun çoğunluğunu oluşturmaktadır.
15. yy’da Osmanlı İmparatorluğu döneminde nüfusunun çoğunluğu İslamı kabul eden şehir, Osmanlı eserleri açısından da mimari mirasa sahip. Bunların içinde iki önemli eseri görmek üzere şehre girdik.
Šarena Džamija – Alacalı Cami
İlk durağımız Šarena Džamija; Kuzey Makedonya’da en değişik ve benzersiz cami, 1438 yılında yapılmış. 1833 yılında da Abdurrahman Paşa tarafından yeniden restore edilmiş. Camiler genellikle seramik çinilerlerle süslenirken bu camide canlı, renkli, çiçek ve geometrik desenler ile süslenmiş. Camiyi iki kız kardeşin finance etmesi nedeniyle caminin mimarisine de renk katmışlar gibi görünüyor. Caminin boyalarının kalıcılığının sağlanması için 30.000 yumurtanın akının kullanıldığı söylenmektedir. Caminin diğer bir özelliği kubbe yerine düz bir çatısının olması. Minaresini görmezseniz dışarıdan normal çatısı ile ev görünüşünde. Camiyi yaptıran iki kız kardeşin mezarları da caminin yanında yer almakta.
Arabati Baba Teḱkesi
Bu tekke Avrupa’da en iyi korunmuş Bektaşi tekkesidir. Kanuni Sultan Süleyman’ın kayın biraderi Ali Baba Tetova’ya gönderilmiş, Ali Baba burada Bektaşi yaşam tarzını tercih etmiş ve öğrenciler yetiştirmiş. Öğrencilerinden Arabati Baba bu kompleksi kurmuş, bina bugünkü haline 18.yy’da Recep Paşa tarafından kavuşturulmuş. Tekkede Ali Baba’nın türbesinin yanında Recep Paşa’nın da türbesi bulunmakta. Yugoslavya döneminde bu arazi otel ve müze olarak kullanılmış, bugün ise tekrar Bektaşi Tekkesi olarak kullanıma geçmiştir. Oldukça ilginç bir dini mekan, görmeye değer, üstelik Türkçe konuşan liderleri ile de sohbet etme fırsatı bulduk.
Yeme İçme
Üsküp’te her tür yemek bulabilirsiniz. Geleneksel Türk mutfağı tadını arayanlar hiç yabancılık çekmeyecekler. Batı mutfağı tercihi olanlar da aynı şehirde rahatlıkla istedikleri menüye ulaşabilecekler. Biz ilk gün eski şehirde kaldığımızdan hem akşam yemeği hem de sabah kahvaltısını burada yaptık.
Sabah kahvaltısı için demleme çay ve börekleri güzel bir seçenek. Adı bypek olan börekçiler gündüz açık.
Akşam yemeği konusunda ise Kapan Han’ın yanında çok sayıda kebapçıda karışık kebap, köfte cevapi ya da pleskavitsa, çorba seçenekleri bol. Biz akşam burada yedik, ancak gerek çorbanın azlığı, gerekse karışık kebabın yeterince pişmemiş olması nedeniyle yeterince memnun kaldığımızı söyleyemeyeceğim. Eski şehirde kime kebapçı önerisini sorsanız Destan Kebapçıyı söylüyordu ancak karşılaştığımız bir Türk rehber Destan yerine diğer kebapçıları önerdiği için böyle bir seçim yaptık. Ayrıca kuru fasulye de denenebilir, biz kuru fasulyeyi Manastır’da denemiştik, çok lezzetli idi, Üsküp’te özel bir yer öneremeyeceğim.
Tatlılar konusunda ise tiriliçe, tulumba tatlısı denediklerimiz arasındaydı, muhallebi de bulabilirsiniz.
İkinci gece akşam yemeği için yeni şehri ve batı mutfağını denedik. Rahibe Teresa evine yakın Olivia Restoran Café’de ortam güzel, yemekler lezzetli, servis ve sunum son derece memnun ediciydi. Yerel biralarını da tattık. Yediklerimizin yanında birer bira da içmemize rağmen eski şehirde ortaya söylediğimiz karışık kebap ve çorba ile aynı fiyatı ödedik.
Makedonya’da yerel rakıları rakija deneyebilirsiniz. Bizim rakıdan farklı olarak susuz içiliyor. Yerel şarapları da uygun fiyatlı içkiler arasında.
Alışveriş
Yöreye özgü otantik şeyler almak isterseniz eski şehirde çok sayıda dükkandan alışveriş yapabilirsiniz. Yeni şehirde AVM ararsanız Skopje City Mall ve Capitol ziyarete edeceğiniz yerler olabilir. Kişisel olarak gezdiğim ülkelerde global firmaların her ülkede olan magazalarında zaman geçirmek istemediğimden AVM’lerden hep uzak dururum. Özellikle Üsküp’ü sınırlı zamanda gezeceksiniz (çoğunluğun yaptığı gibi) ve tarihi eski çarşıda gezmek varken size de AVM’de zaman harcamayın derim.
Son Söz
Kuzey Makedonya Balkanlarda görülmesi gereken bir ülke. Hem tarihi, hem de yeşili, doğası ile turist çekiyor. Makedonya’nın asıl incisi Ohrid, ancak Üsküp hem başkent, hem en büyük şehri. Ayrıca uçakla ve karayolu ile ulaşımda da içinden geçilecek şehir. Şehrin eklektik yapısı hem modern hem tarihi yapısı bazıları için eleştirilse de bu değişik şehir görmeye değer. Şehri gezerken 550 yıl Osmanlı Hakimiyetinde yaşayan şehrin bu tarihi kültürü yok farz edip, bölgeyi korumaya yönelik çaba sarf etmeden tamamen farklı bir tarih yaratma çabası biraz burukluk yaratıyor. Yeni bölgede yaratılmaya çalışılan şehir ve tarihi görüntü verme çabası da estetik olarak güzelliği tartışmalı, ayrıca ülke kaynaklarının optimum kullanımı açısından da israf olarak değerlendirilmektedir.
Üsküp’ü Video ile gezmek ister misiniz.
‘Üsküp Şehir Turu’ nu Trip Advisor güvencesi ile aşağıdaki linkten alabilirsiniz.
Kuzey Makedonya’nın incisi Ohrid yazımızı okumak isterseniz ?
Endülüs denince akla ilk gelen flamenkodur, şüphesiz. Flamenkosuz bir Endülüs gezisi yarım kalmış sayılır. Onun için size biraz Endülüs’te flamenkodan söz edeyim. Aslında Flamenko konusunda çok söz söyleyecek durumda değilim çünkü bizler, Seyyal Taner’in sonu yokmuş gibi gür saçlarını kendi etrafında çevirip çevirip sonra aniden durup yan yan bize bakarken ayaklarını rap rap yere vurmasını Flamenko olarak kabul etmiş bir nesilden geliyoruz. Ancak 1990’larda dünyaya açıldık da, gösteriler Türkiye’ye geldi, biz yurt dışına çıktık, filmler, videolar piyasada dolanmaya başladı ve biz diğer şeyler yanında Flamenko hakkında da bir şeyler gördük, öğrendik. Hazır kaynağına da gitmişken bu öğrendiklerimi paylaşayım istedim.
Önce video ile tanışmak isterseniz.
Dans, ritm, müziğin birleşimiyle acıları, sevinçleri içinde duyarak hayatın tutkusuyla ifade etmenin bir yolu olan flamenko hep çingenelere atfedilen bir sanat. Ama nereden, nasıl çıktığı belirsiz. En çok benimsenen görüşe göre, flamenko Müslüman Mağribilerden kaynaklanmış, hatta bir rivayete göre flamenko kelimesi ‘kovulmuş köylü’ anlamındaki fellah-mengu’den gelmekteymiş. Flamenko, İspanya’daki mağribi kültürünün Yahudi, Hristiyan ve çingene kültürleriyle harmanlanmasıyla ortaya çıkan bir sanat. Sonuçta Flamenko bir Endülüs kültürü… Bunun nedenleri de Endülüs’ün coğrafi yeri, kültür bileşimlerine açık oluşu, İslam kültürünün diğer başka medeniyetlerle karışması ve her kültürün bir iz bırakması gibi etkenlere bağlanıyor. Bununla kalınmıyor tabii, her kültür kendini mümkün olduğunca eskiye bağlamaya çalışır ya, utanmasa Endülüslüler de paleotikte bile atalarının av sonrası şölenlerde flamenko yaptıklarını iddia edecekler neredeyse; MÖ 2. yüzyıldaki bir anforanın üzerinde Flamenko dansçılarına benzer kıyafetler içinde flamenko dansı hareketlerine benzer figürler yapan kadın resmi bulunmuşmuş, o nedenle flamenko o zamanlarda bile yapılıyormuş… Olayı bu kadar geniş tutarsak bizim de Seyyal Taner’i flamenkocu saymamızda bir beis yok o zaman, onunda fırfırlı etekleri vardı, o da saçına gül takardı, o da kollarını başı üstüne tutup bir o yana bir bu yana salınırdı…
Flamenkonun aşk, nefret, tutku, acıyı seslerle, danslarla karşıdakine hissettiren, insanı içine çeken, o tutkunun yakıcılığını sizin de duyumsamanızı sağlayan bir yanı var. Flamenko zaman içinde yoğrulmuş, gelişmiş ancak bu konudaki ilk yazılı belge 1774’teki Jose Cadalso’nun Las Cartas Marruecas’ı. Flamenko cante (şarkı), toque (gitar çalma), baile (dans), Jaleo (vokaller), palmas (alkış) ve pitos (parmak şaklatma) unsurlarından oluşuyor. Öne çıkan unsur dans tabii…
Bailora’lar (kadın dansçı) flamenkonun odak noktası; arı kuşunun kanat çırpışından daha hızlı ayak hareketleri, İspanya’nın simgesi durumuna gelmiş puantiyeli, fırfırlı etekleri, kastanyetleri ve tutkulu dansları, flamenkonun en can alıcı yanı. Bu konuda Eva Yerbabuena, Sara Baras, Juana Amaya kendilerine özgü dans teknikleriyle öne çıkan isimler. Bailor’lar (erkek dansçılar) ise daha arka planda kalıyor; ama onların da sert, vakur dansları etkileyici, özellikle Jose Greco, Antonio Canales gibi dansçılar flamenkonun aranan yıldızları arasına girebilmiş. Flamenko dansında temel hareketler esas alınıyorsa da sanatçının doğaçlamaları ile zenginleştirilebiliyor. Flamenko gösterilerinde gitar çalan, alkış tutan ve kadın-erkek dansçılar olmak üzere en az dört kişi bulunuyor. Şarkıcı yoksa vokal, gitar çalan ve alkış tutan tarafından sağlanıyor. Bize aynı gelebilir ama alegrias’tan tangos’a kadar şarkıların bir sürü çeşidi var. Tabii danstı, şarkıydı diyoruz ama Flamenko asıl ritm işi… Gitarla desteklenen ritm ve harmoni de alkışlarla, ayak vurmalarla, el şaklatmalarla ve tabii kastanyetlerle destekleniyor. Hatta kastanyet sololarıyla ünlenen sanatçılar bile var; Lucero Tena gibi… Gitar bu noktada elbette çok önemli. Flamenko gitarı 19 yüzyılda klasik gitardan türetilmiş, bu alanda en bilinen virtüöz de Paco de Luna.
Flamenko gösterilerinin yapıldığı yerlere ‘Tablao’ deniliyor. Endülüs’te bir çok Tablao var, ben de bir ikisine gidebildim. Buralarda nadiren doğaçlama gösteriler yapılıyor, bunun için Duende (sihirli ruh) gerekiyormuş. Ben şimdi gezim boyunca gittiğim ilgili mekanları da esas alarak sizi kısa bir Flamenko turuna çıkarayım.
Cordoba
Hem kaldığım sürenin kısalığı hem de olaya henüz vakıf olamamaktan dolayı Cordoba’da flamenko ile fazla deneyimim olmadı. Bu biraz da, Endülüs’ün diğer şehirlerindeki ‘hangi kapıyı çalsam karşımda flamenko’ durumunun Cordoba’da olmaması ile ilgili. Diğer yerlerde meydanlarda, sokaklarda flamenko ile ilgili heykellere, müzelerde, casalarda resimlere sık rastlıyorsunuz ama Cordoba öyle değil… Şehrin flamenko ile ilgili en önemli ziyaret yeri (Cordoba Gezi Rehberi yazımızda anlattığımız) Posada del Potro. Flamenko şarkıcısı Antonio Fernandez Fosforito anısına düzenlenmiş bu açık hava Flamenko Müzesi’nde, konuyla ilgili bir çok görsel var.
Flamenko gösterisi izlemek isterseniz, gidebileceğiniz bazı yerler var. Gösteriler genelde 1-1,5 saat sürüyor ve fiyatlar genelde gösteri ve bir kadeh içki üzerinden hesaplanıyor, bazı yerlerin tapas menüleri de var. Tablao El Cardenal’da 23 euroya, Carmen Gastroflamenco’da 25 euroya, Arte y Sabores de Cordoba’da 30 euroya bir kadeh içkiyle beraber flamenko gösterisi izleyebiliyorsunuz. Plaza de la Corredera’daki Meson La Buleria’da sadece gösteri 12 euroya seyredilebilir. Patio de la Juderia’da ise flamenko gösterisi ücretsiz, yediğiniz yemeğin fiyatına gösteri de dahil. İşin açığı, Endülüs’teki en iyi tablaolari listesinde, Cordoba’dakiler kendilerine pek yer bulamamışlar ama Carmen Gastroflamenco’nın beterliği hepsini bastırmış eleştirilerde. Hoş, kendilerine sorsanız, dünyaca ünlü flamenko sanatçılarının kendi sahnelerinde boy gösterdiğini iddia etmekteler. Arte y Sabores de Cordoba, Yahudi Mahallesinde küçük bir salon, bir 16. yüzyıl malikanesinde yer alan Tablao El Cardenal ise Mezquita’nın hemen yakınında, Calle Buen Pastor’de; bunca laftan sonra Carmen Gastroflamenco’ya hiç değinmiyorum bile…
Granada
Granada, flamenko kültürünün doğduğu yerlerden biri olarak kabul ediliyor. Cordoba’nın aksine flamenko, şehrin her yerinde kendini gösteriyor; heykeller, resimler, ilanlar, reklamlar, dükkanlar… Özellikle çingene mahallesi olarak bilinen Sacromonte mutlaka uğranılması gereken bir yer. Sacromonte’deki mağaralar özellikle 16. ve 18. yüzyılda yerleşim alanı olarak kullanılmış ve Darro Nehri’nin vadisindeki alanın ilk sakinleri de o dönemde toplum dışına itilen Mağribiler ve çingenelermiş. Ancak daha sonraları bu kültüre çingeneler daha çok sahip çıkmış. Bu iki kültürün ortak meyvesi de flamenko olmuş. Mağaralardan dünyaca ünlü sanat gösterilerine uzanan bir kültür buralardan doğmuş. Bu konuda Sacromonte’deki Museo Cuevas mağaralardaki çingene yaşantısı göstermesi açısından ilginç bir yer, 11 mağara üzerinden çingenelerin hayatı ilgilenenlere aktarılıyor. Müzenin girişi 5 euro. Çoğu insan eliyle işlenmiş, mesken olarak kullanılan bu mağaraların en arka bölümü yatak odası, orta kısım yaşam salonu, en dış kısım mutfakmış. Salonda genelde bakır ve madeni eşyalar ile aile fotoğrafları yanında dini resimler asılırmış. Bazı mağaralar ise at, maymun gibi hayvanlar için ahır olarak kullanılmış. Seramik kaplar, metal eşyalar için ayrılan bölümler de mağaralarda canlandırılmış.
Granada’da zambra denen çingene eğlenceleri flamenkonun kaynağını oluşturuyormuş. Zambra, Arapça, şarkılı, müzikli, danslı eğlence anlamına gelen zamra kelimesinden türemiş. 1238-1492 arasındaki Nasrid döneminde zamra eğlenceleri çok yaygın ve önemliymiş, hatta Hristiyan dönemde bile bu gelenek sürdürülmüş. Daha sonra 19. yüzyılda kafelerde yapılan flamenko gösterilerine dönüşen bu eğlencenin popülerleşmesi sonucu, El Cojon lakaplı Antonio Torcuato Martin ilk büyük flamenko gösterisini şehrin daha aşağı bölümündeki demir atölyesinde düzenlemiş. Gösterinin başarısından sonra Amaya Kardeşler bu gösterileri düzenli hale getirmişler. Böylece flamenkonun kökeninde yatan zambralar, Mağribi eğlencelerinden çıkıp çingene evlilik töreni gibi eğlencelerindeki ritüellerden beslenerek Granada’da flamenko ekolünün doğmasına yol açmış.
Öte yandan Endülüsya, flamenkonun kendilerine has bir sanat türü olduğunu savunuyor. Çünkü bunun bir çingene sanatı olduğunu kabul edersek, başka yerlerdeki, hatta İspanya’nın diğer bölgelerindeki çingenelerde böyle bir sanat yok. Haklılar; bizim dokuz sekizlikler ‘A be kaynana’ diyerek döktürürlerken flamenkonun ihtirasından falan pek eser taşımıyorlar mesela. Onun için flamenko daha çok Mağribi kültürüyle çingenelerinkinin kesişmesine bağlanıyor.
Flamenko dansının kendine has figürleri var. El çırpmalar eşliğinde yavaş yavaş başlayıp mimikler, jestlerle beslenen, müziğin ruhunu ayak tempoları ve alkışlarla bize ileten bir dans. İçinde öfke var, tutku var, meydan okuma var, sevgi ve şefkat var. Tempo arttıkça hareketler de hızlanıyor ve adeta bir trans haliyle dans devam ediyor.
Müzede flamenko yanında, tarih boyunca mağarada yaşam ile ilgili bir bölüm de var ve Türkiye’den de Göreme buraya örnek olarak alınmış. Hasankeyf’te tarih öncesinden beri kullanılan mağaralar neden buraya girememiş bilemedim.
Cordoba ve Granada’daki flamenko sanatçılarıyla ilgili müze ve evleri gezdikten sonra Granada’da bir de flamenko gösterisine gideyim dedim ama sonuç pek iyi olmadı, en azından Sevilla’daki gösteri kadar başarılı olmadı. Tabii bunda gösteri sırasında beklenmeyen aksiliklerin de payı oldu. Granada yazısında Engizisyon Müzesi’nden bahsetmiştim; gideyim gitmeyeyim diye düşünürken akşamları orada flamenko gösterisi olduğunu görünce hem müzeyi görür hem de gösteriyi izlerim dedim ama zamanını yanlış alınca oradaki gösteriyi kaçırdım. E, son akşam, yeni bir plan yapmak güç; Müzedekiler, kendilerinin bağlı olduğu kampanyanın başka bir bir adreste de gösterisi olduğunu söylediklerinde, bende bari onu kaçırmayayım diye önerilen Los Olvidados’a gittim. Zaten bu kampanyanın reklamını da her yerde gördüğüm için içim rahattı. Burası El Hamra’ya yürüyüş yolunun başladığı Paseo de los Tristes üzerinde bir yer. Neyse gittim oturdum; salonda sabit sıralar ve yanlarda seyyar yüksek sandalyeler var. Sahne de (Sevilla’dakinin aksine) gayet sade, hani deneme tiyatro sahneleri olur ya, onun gibi minik, dekorsuz, hafif soğuk bir yer. Neyse gösteriler genelde gitar resitali, flamenko şarkılar, sonra bir kadın solo dans, bir erkek solo dans, kadın erkek birlikte dans şeklinde seyrediyor. Gösteri sırasında resim çekmek yasak, son 10 dakikada izin veriyorlar ve ona göre kareografilerinin bir özetini tekrarlıyorlar. Gösteri başladı, yavaş yavaş ortam ısınıyor; erkekler haşin ve mağrur, kadınlar cilveli ama vakur, eller çırpılıyor, ayaklar yere vuruluyor, kadın dansçılar ayak hareketlerini görebilmemiz için eteklerini hafifçe kaldırıyorlar, adeta topuklarıyla bir müzik sunuyorlar bize. Seyircilerde havaya giriyor, artık tüm kadınlar bir Carmen… Sahnede saçlar dağılıyor, saç tarakları, güller etrafa saçılıyor; ortamda hissedilen aşk, ihtiras, güç, gerilim derken… seyircilerden kendini Carmen rolüne fazlaca kaptırmış bir kadın, kendisi bir yandan sandalyesi öte yandan feryat figan yerlere yuvarlandı. Artık beceriksiz Carmenimiz alkış tutup yer tepiklerken sandalyesinin ayağı mı boşluğa geldi, yoksa kendi ayağı mı takıldı, neyse ne, bizimki yerle yeksan oldu. Tabii sahne durdu. Ne olduğu anlaşıldıktan ve Carmenimiz toparlandıktan sonra sahne kaldığı yerden devam etti ama artık ortada ne tutku kalmıştı ne de ihtiras… Herkeste bir sırıtıklık, zaptedilmeye çalışılan gülücükler, gösteriyi tamamladık.
Benim Granada’da flamenko maceram böyleydi ama Sevilla daha iyi geçti. Granada’da bir çok flamenko gösterisi yapan yer var. Size tavsiyem daha gösterişli sahnesi olan, kalabalık kadroya sahip yerleri seçin; bunlarda genelde içkili-yemekli gösteriler oluyor. Hatta bazıları ulaşımı bile üstleniyorlar. Eh haliyle biraz daha pahalı… Benim gittiğim 1 saatlik gösteri ki onun bir kısmı vodvil olarak geçti, 18 Euro’ydu.
Flamenko gösterisi yapan bazı yerleri ve sadece gösteri fiyatını vereyim. Sacromonte’de: Cueva La Rocio 25 euro, Venta el Gallo 26 euro, Cueva los Tarantos 24 euro, Zambra Museo Maria la Canastra 22 euro. Bunlardan Zabra Museo Maria la Canastera hariç diğerlerinin içki-yemek-otobüs ve Albaicin rehberli tur seçenekleri de var, fiyat değişiyor tabii. Albaicin’de Sala Albayzin 25 euro, Jardines de Zoraya 20 euro, El Templo del Flamenco 26 euro, Pena la Plateria 10 euro, Taller de Arte Vimaambi 15 euro, Le Chien Andalou 10-12 euro. Merkezde ise benim gittiği dışında La Alborea 20 euro, Eshavira Club 8-15 euro, La Sala 20 euro seçenekleri mevcut. Gösteriler 19.00-22.30 arasında muhtelif saatlerde başlıyor. Bu gösteriler hakkında turist danışma ofislerinden ayrıntılı bilgi alabilirsiniz.
Sıralamalarda Sacromonte’deki mağara-ev’lerin ön sıralarda olduğu görülüyor. Özellikle Rocio ailesine ait yer pek revaçta. Törenlere de ev sahipliği yapan mekan, ünlülerin de uğrak yeri olmuş. Torontos’lerın yeri de Granada’daki zambra geleneğini sürdüren yerlerdenmiş. Bunlar dışında Canastera Zambra ve La Alborea’da öne çıkan yerlerden.
Sevilla
Her ne kadar Granada’nın flamenkonun doğduğu yer olduğunu söylense de, flamenkonun başkentinin Sevilla olduğu yönünde ciddi iddialar bulunmakta. Sevilla’nın kendisi Flamenko dansı yapan bir kadın gibi; renkli, hareketli, vakur, tutkulu… Buna Sevilla Gezi Rehberi yazısında da değinmiştim. Triana, Sevilla’da flamenkonun hayat bulduğu bölgeymiş. Yakın zamana kadar tek bir köprüyle şehir merkezine bağlanan Triana, çingeneler de dahil toplumun kabul etmediği kişilerin yaşam alanı olmuş ve flamenko kültürü de burada oluşmuş. Bugünse Triana şehirle bütünleşmiş, müreffeh bir yer. Geçmişe saygı olarak flamenko sanatçılarının yaşadığı evler bugün bir plaketle belirtilmiş.
Sevilla’da da flamenko şehrin damarlarına işlemiş gibi, her noktada kendini gösteriyor. Heykeller, resimler, flamenko giyim ve eşyaları satan mağazalar şehrin her yanında; Burada Sevilla’da gittiğim gösteriye ve şehirdeki flamenko gösterisi yapan diğer yerlere değineceğim. Neyse, bu sefer isabetli bir karar vermişim. Guadalquivir Nehri kıyısında Isabel II Köprüsü’nün hemen yanındaki El Patio Sevillano’daki gösteriye gittim. Bir çok önemli flamenko sanatçısı burada sahne almış. Burası kalabalık kadrolu, değişen programlı, sahneli, kulisli eni konu geniş bir yer. Gösteri yavaş yavaş tavını aldı; önce gitar solosu, sonra bir şarkı, sonra dansçılar, çiftler halinde gösterilerini sundular, sonra toplu gösterilere geçildi, hatta bir ara 3 dakikalık özet bir Carmen gösterisi bile yapıldı, Carmen onunla bununla oynaştı ve sonunda bıçaklandı. Geleneksel flamenkonun tüm öğelerini ayrı ayrı izleyebildik; vokal yapanlar, gitar çalan, alkış çalan, parmak şaklatan… Şarkı söyleyen kadının tutkusu tüm salonu sardı; herkes pür dikkat gözlerimiz dans edenlere kilitlenmiş, sahnenin bir parçasıymışçasına izledik. Burada da son on dakika resim ve video çekilmesine izin veriliyor. Burada 1,5 saatlik gösteri bir içki ile birlikte 38 euro tutuyor, tapas menüsü tercih ederseniz fiyatlar artıyor.
Sevilla’da başka iyi yerler de var. Bunların başında Santa Cruz’daki Los Gallos geliyor; bir çok ünlü sanatçıya ev sahipliği yapan yerde gösteri bir kadeh içki dahil 35 euro tutuyor. El Arenal’deki Tablao El Arenal ise bir içki dahil 39 euro, tapas menülü seçenekleri de var. Macarena ile Regina arasında Carmona’daki El Palacio Andaluz bir içki dahil 43 euro, menülü seçenekleri var. Sevilla yazımda belirttiğim Museo del Baile Flamenko’da gösteri 22 euroya. Santa Cruz bölgesinde 15 yüzyıldan kalma bir malikanedeki La Casa del Flamenco’da gösteri 18 euro, yine Santa Cruz’daki Casa de la Memoria’da gösteri 18 euro, Tarihi merkeze yakın Tablao Alvarez Quintero’da gösteri 18 euro, Santa Cruz’daki Casa de la Guitarra’da gösteri 17 euro, Katedral yakınındaki El Callejon del Embrujo’da içki dahil gösteri 20 euro. Triana’daki yerler ise Orillas de Triana’da gösteri 20 euro, Esencia’da içki dahil 18 euro, Teatro Flamenko Triana’da gösteri 20 euro, Baraka Sala Flamenca’da içki dahil gösteri 20 euro.
Son Söz
Endülüs yazımıza Endülüs’te Raks ile başlamıştık, ilk mısrası ‘zil, şal ve gül’ü esas alarak Endülüs’ün üç ana şehrini gezdik. Bu şarkı aslında bir bailaora’ya yazılmış bir güzelleme. Flamenko dansının hareketleriyle akıp giden muhteşem bir şarkı. Flamenko ile Endülüs gezimiz sona eriyor. Her şehirde gezeceksiniz, eğleneceksiniz, yiyip içeceksiniz ama mutlaka bir de flamenko gösterisine gidin; Endülüs’ün ruhu orada yaşıyor.
İsviçre Alpleri’nde dünyanın en yavaş express treni Glacier Express ile unutulmaz yolculuk yapacağız bu yazımızla. Özel olarak dizayn edilmiş panoramik vagonlu Glacier Express ile tren yolculuğu dünyanın en güzel tren yolculukları arasında yer alıyor.
Arkadaşlarım ile ilkbaharda değişik bir gezi rotası araştırırken karşımıza çıktı Glacier Express. Aslında öncelikle Unesco Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Bernina Express treni ile İsviçre’den İtalya’ya yolculuğu düşünüyorduk. Bernina Express ve Alpler’de tren yolculuğu hakkında bilgi toplarken Glacier Express tren rotası ile karşılaşmak bizi heyecanlandırdı. Bu tren yolculuğu deneyimini yaşamaya karar vererek Zürih gidiş Milano dönüş uçak biletlerimizi aldık. Böylece gezinin İsviçre ayağı Zürih’ten başlayan, Glacier treninin başlangıç durağı Zermatt ve trenin son duragı St. Moritz’i kapsayacak şekilde planlandı. Gezimizin en renkli bölümü sekiz saat panoramik trende ve konfor içinde Alpleri bir baştan bir başa kat ettiğimiz Glacier Express yolcuğu oldu. Tabii tren yolculuğumuz batıdan doğuya Alpler gezisi ile bitmedi. Glacier Express son durak St Moritz’den bindiğimiz Bernina Express ile bu kez İsviçre’den İtalya sınır kasabası Tirona’ya yolculuk yaptık. Tirona’dan İtalya’ya ulaşınca Milano ve Bologna ile devam ettik programımıza. İşviçre Alplerini batıdan doğuya ve doğudan güneye kat ettiğimiz iki tren yolculuğu da bizim için unutulmaz bir deneyim oldu. Bu yazıda Glacier Express ile gezelim.
Yolculuk dünyaca ünlü kayak merkezi Zermatt’tan St.Moritz’e veya Davos’a kadar tüm gün sürüyor. Alplerin en yüksek noktalarından, vadilerden, dimdik kayalıklardan, İsviçre Büyük Kanyon’unda yolculuk yapılıyor. Glacier Express ile Oberalppass İstasyonu’nda deniz seviyesinden 2033 metre ile en yüksek noktaya tırmanıyoruz. Yolculukta 291 köprü, 91 tünelden geçiyoruz.
Rahat, konforlu koltuklar, tavana kadar camlarla kaplı trende masalarda yolculuğu anlatan kitapçıklar hazırlanmış, yolculuk sırasında önemli durakların özelliklerini kulaklıklardan 6 dilde dinleyebiliyoruz. Yerel müzik eşliğinde doyumsuz manzaranın keyfini çıkartabiliriz, iki müzik kanalından geleneksel veya modern İsviçre müziğini dinleyerek yolculuk yapabiliyoruz. Tren personeli yolcularla tek tek ilgilenerek, yolculuğun başında her türlü bilgilendirmeyi yapıyor.
Dünyanın en yavaş express treniyle 300 km’lik yol 8 saat sürüyor. Kışın günde iki yönden başlamak üzere iki yazın üç seferi bulunmaktadır. Panoramik pencereli trende yemek servisi, bar hizmetleri sunulmakta.
Tren rotamız; Yolculuğa doğudan veya batıdan iki yönden başlanabiliyor. Biz batıdan Zermattan saat 8.50 treni ile başladık. Saat 17 ye doğru St.Moritz’de yolculuğumuz bitti. Glacier Express ile yolculuğun başlangıç ve bitiş noktaları bu iki istasyon arasında olmakla beraber Brig, Andermatt, Chur gibi farklı duraklardan daha düşük fiyata, daha kısa yolculuk yapılabilir. En ucuzu ve kısası Andermatt-Zermatt arası. 74 CHF. Bizim bilet aldığımız en uzun mesafe için yemek dahil 219 CHF ödedik.
Zermatt yılın her mevsimi kayak yapılabilen, çok turist çeken ünlü kayak merkezleri arasında. Biz Zürih’ten trenle bir gece önce ulaştık. Zermatt’ta çok sayıda otel olmasına rağmen, İşviçre gibi pahalı bir ülkenin popüler kayak merkezinde otel fiyatlarının da oldukça yüksek olacağı açık idi. Biz de mecburen bir kayak otelinde değil Zermatt Hostel’de konakladık.
Tren deniz seviyesinden 1804 yükseklikteki Zermatt’tan yola çıkıyor kısa bir süre de yükseklik azalıyor. Mattertal Vadisi’nde akan Mattervispa Nehri’nin yanında ilerliyor.
Karlı vadilerden geçtik.
Alpler’deki sevimli, biblo görüntülü köyler arasından geçtik.
Dağlar arasında, tablo gibi vadilerden akan nehir manzaraları arasında yol aldı trenimiz.
Müthiş manzaralı tren yolcuğumuz St. Moritz Tren İstasyonu’nda sonlandı. St. Moritz de popüler bir kayak merkezi.
Karlar içindeki St.Moritz’deki göl tamamen buz tutmuştu. İstasyondan inip karlar içerisinde göl kenarındaki yürüyüş yolundan yürüyerek St. Moritz Youth Hostel’e gittik. Hostel rahatlığı, temizliği ve zengin kahvaltısı ile beklentimizin çok üzerindeydi. Hostelde bir gece konakladıktan sonra ertesi sabah bu kez Bernina Express tren yolculuğu için hazırlandık.
Sekiz saatlik muhteşem tren yolculuğunu sadece yazı ve fotoğraflarla anlatabilmek yetersiz gibi geliyor. İsterseniz video ile gezelim Alpleri.
Glacier Express Bileti Nasıl Alınır?
Bilet almak için üç ay öncesinden aşağıda yer alan linkten rezervasyon yaptırmak gerekiyor. İlk aşamada online sadece rezervasyon ücreti ve seçtiğimiz yemeğin ücretini ödedik. Asıl tren biletini rezervasyon numaramızı göstererek Zürih’te Merkez İstasyonu’nda aldık. Yani asıl ödeme İsviçre’ye ulaştıktan sonra herhangi bir istasyonda yapılabiliyor.
Glacier Express bilet fiyatları, rezervasyonu ve rota hakkında güncel bilgileri aşağıdaki web sayfasından alabilirsiniz.
https://www.glacierexpress.ch/en/
Bilet Fiyatları ve Rota
Route
2. Classe (CHF)
1. Classe (CHF)
St. Moritz – Zermatt
159.00
272.00
Davos – Zermatt (via Filisur)
152.00
260.00
Chur – Zermatt
124.00
212.00
St. Moritz – Brig
119.00
204.00
St. Moritz – Andermatt
88.00
150.40
Chur – Brig
84.00
144.00
Andermatt – Zermatt
77.00
131.00
Bilet ücretinin yanı sıra ek bir ödeme ile koltuk rezervasyonu yapılması gerekmekte. Biletler first ve second class olarak ayrılmakta ancak son dönemlerde eklenen excellence class için first class biletin üzerine yüksek bir rezervasyon ücreti ödenmekte.
Offer
Price (CHF)
Short journeys 1. & 2. Klasse (CHF)
44.00
Long journeys 1. & 2. Klasse (CHF)
49.00
Excellence Class (CHF)
470.00
Biletler 1.sınıf ve 2.sınıf olarak satılıyor. 2 sınıf vagonda koltuklar bir sırada 2+2 yerleştirilmişken, 1.sınıf vagonda 2+1 olarak yer almakta. Sadece farklılık bu kadar, vagonların panoramik görüntüsü, yemek, servis hizmetleri de aynı. 2.sınıf koltuklar da son derece rahat. Ayrıca biz dört kişi yolculuk yaptığımız için dört kişilik koltuklar sayesinde hep birlikte olduk yol boyunca. Ancak son dönemde eklenen excellence sınıfta pencere kenarında tek kişilik koltuklar, içerisinde bar servisi ve yemeğin yanında şarap ikramı ile bu vagon manzara farkı olmamakla beraber hizmet açısından farklılaştırılmış.
Hangi mevsimde bu özel yolculuğu yapmalıyız sorusunun cevabı ise her mevsim ayrı güzel diyebiliriz. Glacier Express kasım sonu ve aralık ortasına kadar kısa bir süre dışında her mevsim hizmet veriyor. Biz hem Alplerin karlı manzarasını hem de baharı bir arada yaşayalım düşüncesiyle mart sonunu tercih ettik. Yeterince kar manzarası gördük ancak ağaçlar henüz yeşermemiş ve çiçekler açmamıştı. Tekrar aynı yolculuğu yapma şansım olsa yaz mevsiminde Alplerin yeşilliğini de görmeyi çok isterim.
Zermatt St. Moritz arasında ilk Glacier Express seferi 1930 yılında başlamış. Ancak uzun yıllar en yüksek bölge Oberalp geçidinde kar nedeni ile ulaşımın yapılamaması nedeni ile sadece yazın çalışabilmiş. 1973 yılında başlanıp 1982 yılında tamamlanan Furka Tüneli sonrası her mevsim İsviçre’nin turizm açısından en çok ilgi gören tren yolculuğu olmuş. Glacier Express rotası çok özel görüntülerin olduğu, tam bir Alpler gezisi. Yüksek tepeler, vadiler, nehirler, köprüler, viyadükler, tüneller ile. Sadece bir gün süren bu konforlu yolculuğun maliyeti de yüksek tabi. Rezervasyon ve yemek ücreti ile birlikte 219 CHF civarında bir ücret ödedik. Aynı rota daha uygun fiyatla yapılabilir mi? Evet Alplerde tren gezisini yerel diğer trenle de daha ekonomik yapmak mümkün. Aynı rotayı kullanıp, bazı istasyonlarda inip, çevreyi gezip, istenirse bir iki yerde konaklayıp yine Alpler görülebilir. Farklılık ise Glacier Express’in panoramik vagonları daha iyi bir görüş açısı sağlıyor, yemek ve bar hizmetleri ve servis daha iyi. Ayrıca sadece 8 saatte bu 300 km lik yolculuğu tamamlama şansınız oluyor. Bu arada diğer trenlerle inip binerek daha uzun sürede daha ekonomik bir yolculuk yapmak mümkün olmakla birlikte, bir noktayı hatırlatmakta yarar bulunmakta. Yerel trenle yapılacak yolculukta en az bir kasabada gecelemek gerekecektir. İsviçre pahalı bir ülke, yeme, içme, konaklama diğer Avrupa ülkelerine göre çok daha yüksek. Tren maliyetini düşürürken süreyi uzatma halinde eklenecek konaklama ve yeme içme gibi diğer giderleri de değerlendirmek gerekmektedir.
Son Söz
Alplerde unutulmaz bir yolculuk. İsviçre pahalı bir ülke, Glacier Express de pahalı ancak özel bir tren. Böyle bir rotada, özel bir trenle yolculuk için değer diyorsanız denemelisiniz.
Bizim rotamızı izlemenizi özellikler önerebilirim. Önce Zürih’e uçup iki veya üç gün Zürih’i gezmek ;
Amsterdam denince kanallar, laleler, yel değirmenleri, ahşap ayakkabılar akla geliyor ama bu şehir, bir gezginin gezmelere doyamayacağı bir yer. Çok kendine özgü, çok özgürlüğüne düşkün, çok kayıtsız ve çok sevimli. Burası küçücük alanına rağmen köklü bir sanat ve kültür geçmişine ev sahipliği yapan, insan özgürlüğüne önem veren, muhtelif yaşam biçimlerine yer açan, bunu da yaşamın içine yerleştiren bir şehir. Bu kadar yoğun bir şehri, bir iki günde gezmek istersek bazı yerlere öncelik vermemiz gerekecek. Amsterdam’da mutlaka yapın diyeceğim şeyler sizin de önceliğiniz olabilir. İşte Amsterdam’da yapmanız gereken on şey… Bu yazıyı okuduktan sonra yazıda bahsedilen yerleri ve daha birçok yeri adım adım gezmek isterseniz detaylı yazımı okumanızı öneririm. Amsterdam Gezi Rehberi
1.Kanalları Gezin
Amsterdam’ı bu kadar biricik yapan elbette ki, şehrin damarları sayılan kanalları. Bu kanalların en önemlileri de Singel, Herren, Kaizer ve Prinsen… Zaten buraları gezdiğinizde neredeyse Amsterdam’ın tamamını gezmiş olacaksınız. Bu kanallar üzerinde her çeşit bütçeye ve lezzete hitap eden restoranlar, kafeler, bazılarının kapısına bile uğramayacağınız türlü müzeler bulunmakta. Bu kanallar, köprüler bolluğunda, Reguliersgracht üzerinde bulunan ve bir noktadan bakıldığında 7 köprüyü birden görebildiğiniz bölge en ünlüsü; çoğu Amsterdam resminde konu mankeni olarak kullanılmış bir yer. Kanalları gezmenin en kolay, rahat yolu tekne turu almak. Bir saatte en önemli noktalar gözleriniz önüne serilecek.
2.Lookout’a Çıkın
Amsterdam Centraal Station’ın karşısında, IJ Nehrinin karşı kıyısındaki bu gökdelene gidin; teras katından Amsterdam’ı bir bakışta gezebilecek, hatta Amsterdam’a doğru boşluğa sallanan salıncakla heyecanlı anlar bile yaşayabileceksiniz. Daha sakin bir yapınız varsa, içki eşliğinde bu manzaranın tadını çıkarmak belki de Amsterdam gezinizin en akılda kalıcı anı olacaktır.
3.Red Light’ta Coşun
Hayatın tadına varmak, eğlencenin dibine vurmak, türlü türlü kaçamaklar yapmak için olmasa da, sırf başka yerlerde tabu olan bunca şeyin nasıl sıradanlaştığını görmek için bile gezmeye değer. Warmoesstraat’tan başlayan günaha davetin tatlı sesi, Red Light’ta iyice kuvvetleniyor. Şehrin en görkemli kiliselerinden birinin gölgesinde cinselliğin bu kadar ortalığa saçılması bile ilginç. Kırmızı ışıklar içinde dünya güzeli kızlar size cilveler yapacaktır; yalan da olsa güzel tabii.
4.Müzeler Seçin
Amsterdam denince çılgınlıklar, renkli hayatlar akla geliyor ama kültür ve sanat açısından da Amsterdam çok canlı ve bol seçenekli. Şehirde bir sürü temalı müze var; zamanınız varsa ve isterseniz, tabii gezin. Ama Amsterdam’a özgü müzelere öncelik vermenizi tavsiye ederim, bunlardan başka yerde yok. Örneğin II Dünya Savaşının dehşetini bir genç kızın naifliğinden izleyebileceğiniz Anna Frank Müzesi ve Hollanda’nın sancılı Alterasyon dönemine tanıklık eden bir yapıdan dönüştürülen Museum Ons’ Lieve Heep op Solder… Tabii, Rijksmuseum ve Van Gogh Museum, Amsterdam’ın ağır toplarından, onlar hilafına bir şey demek mümkün değil…
a- Rijksmuseum
Sadece Amsterdam ve Hollanda değil, Hollanda’nın sömürgeleri, hatta dünya uygarlıkları hakkında bilgi sahibi olabileceğiniz bu Müze’nin en önemli kısmı, sanat tarihine damgasını vuran Felemenk ustaların resimleri…Rembrant’ın Gece Devriyesi tablosu, Müzenin ağır topu. Müze binası bile başlı başına efsane…
Museumplein’de bulunan Müze her gün 9.00-17.00 saatleri arasında açık, giriş 20 euro. Müzeye gelmek için Tren istasyonu’ndan 2 ve 5 numaralı tramvayları, diğer yerlerden 6, 7 ve 10 numaralı tramvayları ya da 145, 170, 172 numaralı otobüsleri kullanabilirsiniz.
b-Van Gogh Museum
Resim sanatına istediğiniz kadar ilgisiz olun, Van Gogh ismine asla kayıtsız kalamazsınız. İşte ünlü ressam hakkında bildiğimiz, bilmediğimiz herşey bu müzede. 1973 yılında açılan Müze’nin ek binasında da önemli sergiler olmakta. Hollanda’nın simgesi haline gelmiş bu büyük sanatçı hakkında ne çok bilmediğimiz olduğunu göreceksiniz.
Museumplein’de yer alan Müze’nin ziyaret saatleri cuma-cumartesi 09.00-21.00, diğer günler 09.00-17.00 saatleri arasında, giriş ücreti ise 19 euro. Merkez Tren İstasyonundan 2, 5, 12 hatlı tramvaylarla Baerestraat durağında, 3, 12 hatlı tramvaylarda Museumplein durağında inerek ya da 347 ve 357 numaralı otobüslerle ulaşabilirsiniz.
c.Museum Ons’Lieve Heep op Solder
1630’da yapılan bu kanal evi, hem ev dekorasyonu açısından dönem zevkini göstermesi hem de Katoliklikten Protestanlığa geçiş sürecini yansıması açısından biricik ve önemli… Pazartesi-cumartesi 10.00-18.00, pazar 13.00-18.00 saatlerinde ziyaret edebilirsiniz. Giriş 12.50 euro.
d.Anna Frank Huis
Anna Frank’ın Hatıra Defteri’nde yaşanan olayların geçtiği yer. İnsanlığın acımasızlığının somut örneği; o nedenle belki şen şatır bir geziye uygun değil ama bu günden o günlere tanık olmak isterseniz başka yerde bulamayacağınız bir yer. Görmek isterseniz 01 Nisan- 01 Kasım arası 09.00-22.00, 01 Kasım-01 Nisan arası 09.00- 19.00 (cumartesi 21.00) saatleri arasında 10.50 euro ödeyerek ziyaret edebilirsiniz. Buraya 13,17 tramvay hattıyla ve 170, 172, 174 numaralı otobüslerle gelebilirsiniz. Ayrıca biletleri internetten, annafrank.org adresinden almanız gerekiyor.
İlk on içinde sayamasam da, Stedelijk Museum, Rembrant’ın Evi, Amsterdam Museum ve Hermitage Müzesi de ilgiyi hak eden yerlerden; başka bir sıralama ile Amsterdam’ın en önemli on yeri arasına rahatlıkla girebilecek yerler.
5.Çiçek Pazarını Dolaşın, Vonderpak’a Uğrayın
Hollanda denince akla gelen simgelerden biri de lale. Çiçek, bitki Amserdam’da çok önemli. Lale müzesi bile var ama canlı çiçekleri görmek, gününüze renk katmak için Muntoren’in hemen altındaki çiçek pazarına uğrayın. Şehrin çevresinde bir çok çiçek satış noktası var ama burası gayet popüler ve kolay ulaşılabilir. Ayrıca mevsimine göre harika güller görebileceğiniz, göletlerle süslenmiş Vondelpark’ta hem dinlenmek hem gözünüzü şenledirmek için bir seçenek.
6.Coffe Shopların Önünden Geçin
Amsterdam denince akla özgürlüklerin en geniş yaşandığı yerlerden biri olması akla geliyor, bunun bir simgesi de hafif uyuşturucu/uyarıcıların kullanımının yasal olması… Ama bunların kullanımı elbette denetim altında; sadece coffee shop’larda kullanabiliyorsunuz ya da buralardan alabiliyorsunuz. Gerçi gitmeye de gerek yok , özellikle eğlence mekanlarının yoğun olduğu yerlerden geçerken zaten hafif kafayı buluyorsunuz. Ama illa önünden geçeyim diyorsanız, Bulldog iyi bir seçenek. Özellikle Red Light’taki Bulldog, oteliyle, giyim mağazasıyla geniş bir yelpazede hizmet vermekte.
7.Meydanlarda Takılın
Amsterdam’da hayat meydanlarda, şenlikli yaşanıyor. İnsanlar bir café, bir pub, bir lokantada oturup etrafı seyredip sosyalleşiyorlar. Sinemalar, tiyatrolar, konserler, müzeler genelde meydanların etrafında yoğunlaşmış durumda. Dam Meydanı, şehrin kalbi; Nieuwe Kerk, Kraliyet sarayı olan Koninklijk Paleis, Madame Tussauds Müzesi burada, ayrıca lüks mağazalar, oteller meydanı süslemekte. Dam Meydanı’ndan dümdüz ilerlediğinizde Rokin’e geleceksiniz. Burada Amstel’in öteki kıyısında muhteşem Opera binasının bulunduğu meydan Waterlooplein, çoğumuz için buranın asıl önemi Avrupa’nın en iddialı bit pazarından birine ev sahipliği yapması; Hermitage Müzesi ile Sinagog ise yakın mesafede… Rokin’den düz ilerleyip sola kıvrılırsanız karşınızda Rembrant’ın Gece Devriyesi tablosunun heykel versiyonunu görebileceğiniz Rembrantplein var. Bu Meydan, gece hayatı için birebir; sinema, tiyatro, konser, kulüpler, barlar, hepsi bir arada… Rokin’den sağa yönelirseniz şık binaları, çeşili dünya mutfaklarına ayrılmış lokantaları, tiyatroları, sinemaları ile her zaman dolu Leidesplein’e geleceksiniz, burada zaman uçar gider, anlaşılmaz… Daha ilerideki Museumplein ise Amsterdam’ın en önemli müzelerine ev sahipliği yapmakta. Rijksmuseum, Van Gogh Museum, Stedelijk Museum, Moco hep burada… Ayrıca buraya kadar gelmişken akustiği en iyi konser salonlarından Concertgebouw’da bir konsere katılmanızı da öneririm. Princengracht üzerindeki Jordaan ise şehrin bohem, sanatçı yanına ışık tutmakta…Jordaan, sanatçıların, öğrencilerin, iş insanlarının tercih ettiği, ağaçlıklı, sevimli bir yer. Bölgede yer alan çeşitli sanat galerileri ve sokakları süsleyen heykelleriyle açık hava müzesi gibi bir yer. Anna Frank’ın Evi yanında Lale’ydi, Peynir’di, manalı manasız bir sürü müze de burada. Amsterdam geleneksel müziğinin doğduğu yer olduğunu söylersek, buranın havası hakkında daha iyi bir fikir edinebilirsiniz. Çok iddialı bir de antika galerisi bulunmakta.
8- Yürüyün Bisiklete Binin
Amsterdam gerek diğer önemli Avrupa şehirlerine göre küçük ölçekli olması, gerekse kanallarla, parklarla süslenmiş olması nedeniyle yürüyüşe, ilgilenenler için bisikletle gezmeye çok uygun. Özel bisiklet yolları yayaların kafasını karıştırsa da bisikletliler için büyük rahatlık. Yürüyüş için Amsterdam Cenraal Station’dan başlayıp Dam boyunca yürüyüp oradan ister sola kıvrılıp Rembrantplein, Waterlooplein’e doğru gidebilirsiniz, isterseniz sağa kıvrılıp Çiçek Pazarından geçip Leidesplein ve Museumplein’e ulaşabilirsiniz. Şehrin ana damarlarını geze dolaşa keşfetmiş olacaksınız.
9.Kiliselere Göz Atın
Başka Avrupa ülkelerinde gayet şaşaalı kiliseler görmüş gezginler için Amsterdam müthiş seçenekler sunmuyor. Zaten çoğu önemli kilisesi de artık müze, sanat galerisi olarak kullanılmakta. Ama genelde Gotik-Rönesans esintili kiliselerden bazılarına göz atın derim. Bir kilise seçecekseniz, Amsterdam Centraal Station karşısındaki Basiliek van de Heilige Nicolaas’a öncelik verin; en azından şehirde hala amacına uygun kullanılan ender kiliselerden biri. Oude Kerk, Nieuwe Kerk diğer seçeneklerden.
10.Begijnhof
Amsterdam’ın en hareketli alış veriş bölgesinin ortasında yer alan bu sakin bölge 1346’dan beri bir ibadethane yerleşimi olarak faaliyet göstermekte. Ortaçağ Amsterdam’ından geriye kalanları görmek için mutlaka uğrayın. Giriş ücretsiz.
Amsterdam’da yapılacak şeyler benim önceliğime göre böyle. Amsterdam b’r gezg’ne aradığı her ;ey’ veren bir yer. Onun için gerek bu yazıda bahsedilen gerekse buradaki sıralamaya giremeyen ama görmek isteyebileceğiniz diğer yerler için destani uzunluktaki Amsterdam Gezi Rehberi yazımıza göz atmanızı tavsiye ederim. Umarım yazdıklarım gezinizi kolaylaştırır. İyi gezmeler.
‘Amsterdam Turlarını’ Trip Advisor güvencesi ile aşağıdaki linkten alabilirsiniz.
